Osoby składające w gminie oświadczenia majątkowe zostały wymienione w art. 24h ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.). Są to:
- radny, wójt (burmistrz, prezydent miasta), zastępca wójta, sekretarz, skarbnik,
- kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną, a także
- osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu wójta.
Majątek odrębny i wspólny
Oświadczenie majątkowe dotyczy ich majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. To, które składniki należą do majątku osobistego każdego z małżonków, a które są objęte małżeńską wspólnością majątkową, ustala się zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej k.r.o.). W myśl art. 31 k.r.o. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, a do majątku osobistego np. przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej. Zgodnie z art. 47 k.r.o. małżonkowie mogą, przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego, wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową bądź rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Przykład:
Załóżmy, że rodzice żony wójta podarują jej działkę. Nieruchomość nabyta przez darowiznę wejdzie do majątku osobistego żony wójta, chyba że darczyńcy postanowili, że wchodzi ona do majątku wspólnego. Do majątku wspólnego wchodzi natomiast np. wynagrodzenie za pracę pobrane przez żonę wójta. Można to jednak zmienić poprzez zawarcie przez wójta i jego żonę umowy majątkowej – np. w razie ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowa zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i cały majątek nabyty później.
Na właściwym formularzu
Wzory formularzy oświadczeń majątkowych:
- radnego oraz
- wójta, zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika, kierownika jednostki organizacyjnej gminy, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoby wydającej decyzje w imieniu wójta określono odpowiednio w załącznikach 1 i 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 26 lutego 2003 r. Wzory te uwzględniają przepisy u.s.g. oraz ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.
Składniki mienia ruchomego i zobowiązania pieniężne muszą być podane, jeżeli mają wartość powyżej 10 000 zł. Informacje zawarte w oświadczeniu są jawne, z wyłączeniem informacji o adresie zamieszkania składającego oświadczenie i o miejscu położenia nieruchomości.
Przykład:
Załóżmy, że osoba wybrana na radnego ma udziały (akcje) w spółce prawa handlowego z udziałem gminnej osoby prawnej. Zgodnie z art. 24f ust. 5 u.s.g. udziały (akcje), przekraczające pakiet 10 proc. udziałów (akcji) w takiej spółce, powinny być zbyte przez radnego przed pierwszą sesją rady gminy. Skutkiem niedokonania zbycia będzie nieuczestniczenie przez te udziały (akcje) – przez okres sprawowania mandatu i 2 lat po jego wygaśnięciu – w wykonywaniu przysługujących im uprawnień (np. prawa do dywidendy). W składanym oświadczeniu majątkowym radny musi m.in. ujawnić czy posiada udziały (akcje) w spółkach handlowych z udziałem gminnych osób prawnych bądź przedsiębiorców, w których uczestniczą gminne osoby prawne, oraz czy te udziały (akcje) stanowią pakiet większy niż 10 proc. Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu majątkowym powoduje odpowiedzialność na podstawie art. 233 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 1600). Grozi za to kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Kto komu składa oświadczenie
Zgodnie z art. 24h ust. 3 u.s.g. oświadczenie majątkowe, wraz z kopią swojego zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za poprzedni rok i jego korektą, składają w 2 egzemplarzach:
- radny > przewodniczącemu rady gminy,
- wójt i przewodniczący rady gminy > wojewodzie,
- zastępca wójta, sekretarz, skarbnik, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje w imieniu wójta > wójtowi.
Radny i wójt powinni złożyć pierwsze oświadczenie w ciągu 30 dni od dnia złożenia ślubowania. Do pierwszego oświadczenia majątkowego radny dołącza informację o sposobie i terminie zaprzestania działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia gminy, w której uzyskał mandat (por. 24f ust. 1-2 u.s.g.), a wójt informację o zaprzestaniu działalności gospodarczej, jeżeli taką działalność prowadzili przed dniem wyboru. Kolejne oświadczenia są składane przez nich co roku do 30 kwietnia, według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego, oraz na 2 miesiące przed upływem kadencji.
Natomiast zastępca wójta, sekretarz, skarbnik, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje w imieniu wójta składają pierwsze oświadczenie majątkowe w ciągu 30 dni od dnia powołania na stanowisko lub zatrudnienia. Do pierwszego oświadczenia powinni dołączyć informację o sposobie i terminie zaprzestania działalności gospodarczej, jeżeli prowadzili ją przed dniem powołania lub zatrudnienia. Kolejne oświadczenia są składane przez nich co roku do 30 kwietnia, według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego, oraz w dniu odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę.
Analiza i udostępnienie w BIP
Osoby, którym złożono oświadczenie majątkowe, dokonują analizy danych zawartych w oświadczeniu oraz przekazują jeden egzemplarz urzędowi skarbowemu właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej oświadczenie. Analizy danych zawartych w oświadczeniu dokonuje także naczelnik urzędu skarbowego. W razie podejrzenia, że osoba składająca oświadczenie podała w nim nieprawdę lub zataiła prawdę, podmiot dokonujący analizy oświadczenia występuje do Centralnego Biura Antykorupcyjnego z wnioskiem o kontrolę oświadczenia.
Wojewoda i przewodniczący rady gminy przekazują kopie oświadczeń majątkowych, które im złożono, wójtowi. Jawne informacje, zawarte w oświadczeniach, udostępnia się w Biuletynie Informacji Publicznej.
Dodatkowy termin
W razie niedotrzymania terminu na złożenie oświadczenia majątkowego, osoba, która powinna była otrzymać to oświadczenie (czyli odpowiednio przewodniczący rady gminy, wojewoda albo wójt) - w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia braku oświadczenia - wezwie osobę, która go nie złożyła, do niezwłocznego złożenia oświadczenia, wyznaczając na to dodatkowy 14-dniowy termin. Termin ten liczy się od dnia skutecznego dostarczenia wezwania. Podnosi się, że „skuteczne dostarczenie wezwania" wiąże się z faktycznym i rzeczywistym dotarciem pisma do adresata, który posiada realną, a nie hipotetyczną możliwość zapoznania się z jego treścią (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 28 stycznia 2016 r., sygn. II SA/Op 573/15, LEX nr 1998798). W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 grudnia 2015 r. (sygn. II OSK 2420/15, LEX nr 2000015) stwierdzono jednak, że skoro ustawodawca tylko zrębowo unormował procedurę składania oświadczeń majątkowych, to trzeba przyjąć, na zasadzie analogii, że mają do niej zastosowanie przepisy procedury administracyjnej o doręczeniach.
Skutki braku oświadczenia
Niezłożenie oświadczenia majątkowego, mimo upływu dodatkowego 14-dniowego terminu, przez radnego lub wójta spowoduje wygaśnięcie mandatu, które stwierdzi uchwałą rada gminy (por. odpowiednio art. 383 lub art. 492 kodeksu wyborczego). Natomiast w przypadku: zastępcy wójta, sekretarza, skarbnika, kierownika jednostki organizacyjnej gminy, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego gminną osobą prawną bądź osoby wydającej decyzje w imieniu wójta, skutkiem będzie utrata przez nich wynagrodzenia – za okres od dnia, w którym powinno być złożone oświadczenie do dnia jego złożenia.
W orzecznictwie przyjmuje się jednak, że jeżeli podwładnemu (np. zastępcy wójta), który nie złożył oświadczenia majątkowego, wypłacono wynagrodzenie za wykonaną pracę, to nie ma podstaw do żądania zwrotu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2008 r., sygn. II PK 80/08, OSNP 2010/7-8/91).
Ponadto, jeżeli skarbnik nie złoży w terminie oświadczenia majątkowego, to rada gminy odwoła go, w drodze uchwały, najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia. Zgodnie z uchwałą SN z 5 kwietnia 2007 r. (sygn. I PZP 4/07, OSNP 2007/23-24/340) chodzi tu o termin końcowy, czyli odwołanie powinno nastąpić „najpóźniej do upływu 30 dni". Także, jeżeli sekretarz, zastępca wójta, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną bądź osoba wydająca decyzje w imieniu wójta nie złożą w terminie oświadczenia, to właściwy organ odwoła ich albo rozwiąże z nimi umowę o pracę, najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia. Odwołanie i rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie będzie równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Przykład:
Załóżmy, że nowy wójt powoła zastępcę. Nowy zastępca powinien złożyć pierwsze oświadczenie majątkowe w terminie 30 dni od powołania. Jeżeli tego nie zrobi, wójt wezwie go złożenia oświadczenia w dodatkowym terminie 14 dni, licząc od dnia dostarczenia wezwania. W sytuacji, gdy ten dodatkowy termin także upłynie, a zastępca nie złoży oświadczenia, spowoduje to utratę przez niego wynagrodzenia – za okres od dnia, w którym powinno było zostać złożone oświadczenie do dnia jego złożenia (jeżeli jednak zastępca nie został odsunięty od zadań i wypłacono wynagrodzenie za wykonaną pracę, to nie ma podstaw do żądania zwrotu). Kolejną, jeszcze poważniejszą sankcją będzie odwołanie ze stanowiska. Najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia, wójt odwoła zastępcę, przy czym takie odwołanie będzie równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Zgłoszenie do Rejestru Korzyści
Wójt, zastępca wójta, sekretarz i skarbnik muszą pamiętać o obowiązku zgłaszania informacji do Rejestru Korzyści prowadzonego przez Państwową Komisję Wyborczą (por. https://pkw.gov.pl). W rejestrze ujawnia się korzyści uzyskiwane przez te osoby lub ich małżonków. Trzeba zgłaszać m.in. informacje o wszystkich stanowiskach i zajęciach wykonywanych zarówno w administracji publicznej, jak i w instytucjach prywatnych, z tytułu których pobiera się wynagrodzenie, oraz pracy zawodowej na własny rachunek. Dane objęte rejestrem należy podać według stanu na dzień objęcia stanowiska, a wszystkie zmiany tych danych powinny być zgłoszone nie później niż w ciągu 30 dni od ich zaistnienia. Rejestr jest jawny i dostępny na stronie internetowej PKW.
Ważne przepisy
- art. 24f-24l ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 994 ze zm.),
- art. 31- 54 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 682 ze zm.),
- art. 2 pkt 6, art. 3-7, art. 9, art. 12, art. 15 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1393),
- art. 383, art. 492 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 754 ze zm.),
- rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 26 lutego 2003 r. w sprawie określenia wzorów formularzy oświadczeń majątkowych radnego gminy, wójta, zastępcy wójta, sekretarza gminy, skarbnika gminy, kierownika jednostki organizacyjnej gminy, osoby zarządzającej i członka organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoby wydającej decyzje administracyjne w imieniu wójta (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 2020).
