Łapówki stają się coraz bardziej wyrafinowane

Korupcję "kopertową", która była powszechna w PRL i latach 90., zastąpiło m.in. odwdzięczanie się w formie stanowiska, sponsorowania ekskluzywnego wyjazdu lub łapówki zakamuflowanej jako usługi doradcze.

Zdaniem ekspertów prymitywne, acz powszechne łapownictwo w policyjnej drogówce z lat 90. i funkcjonujące jeszcze na początku lat 2000 dziś zostało zmarginalizowane. Według Grażyny Kopińskiej z Fundacji Batorego stało się tak m.in. dzięki fotoradarom. -  Brak bezpośredniego kontaktu kierowcy popełniającego wykroczenie z policjantem ogranicza możliwość korumpowania -  podkreśla.

Podobnie stało się w urzędach. Korupcję umożliwiał kontakt petenta z urzędnikiem, który załatwiał jego sprawę. Dziś coraz częściej kontakt z klientem przerzuca się na biura obsługi. -  Praca urzędów dzięki temu jest bardziej przejrzysta -  dodaje Kopińska. Zastrzega, że z sygnałów, które docierają do Fundacji, wynika, że korupcyjny proceder kwitnie w wydziałach odpowiedzialnych za wydawanie zezwoleń np. na budowę czy użytkowanie. Zdaniem ekspertki sposobem na ukrócenie tego zjawiska jest maksymalne uproszczenie procedur administracyjnych i nadzór zwierzchnika nad urzędnikiem.

Jak wyglądają przestępstwa korupcyjne dzisiaj? -  Korupcja w Polsce się zeuropeizowała. Jej mechanizmy są wyrafinowane, trudniejsze do wykrycia. Łapówki przelewa się na zagraniczne konta, pierze poprzez wiele spółek -  mówi Julia Pitera, posłanka PO i była minister rządu Donalda Tuska do spraw walki z korupcją.

Przykład? Głośna kilka miesięcy temu sprawa m.in. Gromosława Czempińskiego, byłego szefa Urzędu Ochrony Państwa, któremu prokuratura w Katowicach postawiła zarzuty przyjęcia 600 tys. euro łapówki za pomoc niemieckiemu RWE przy prywatyzacji STOEN w 2002 r. Pieniądze miały być wypłacane pod pretekstem umów doradczych, a następnie transferowane przez zagraniczne rachunki bankowe.

Skomplikowane działania przestępców wymagają zmiany techniki działań śledczych. -  Dzięki zagranicznej współpracy w ramach pomocy prawnej, coraz większej wiedzy prokuratorów z zakresu ekonomii i finansów udaje się te mechanizmy odtworzyć i na ich podstawie postawić zarzuty -  przyznaje jeden ze śledczych specjalizujący się w międzynarodowej przestępczości gospodarczej.

Według katowickiej prokuratury przy prywatyzacji STOEN wręczono 1,4 mln euro łapówki, a przy prywatyzacji LOT -  1 mln dolarów. Dzięki żmudnej analitycznej pracy śledczych, a w szczególności pomocy prawnej ze Szwajcarii, system korupcyjny ujawniono aż po dziesięciu latach.

-  Największy kaliber przestępstw korupcyjnych ujawnia się przy zamówieniach publicznych -  tłumaczy Kopińska. -  Urzędnicy, którzy decydują o ich wydawaniu, nie są właścicielami tych pieniędzy. Im większe pieniądze, tym większa pokusa, poza tym skomplikowanie przedmiotu przetargów informatycznych ogranicza efektywność kontroli -  dodaje.

Korupcji w ostatnich latach sprzyjają głównie pieniądze z UE. Pokazuje to przykład Andrzeja M., dyrektora Centrum Projektów Informatycznych MSWiA, który od koncernów informatycznych miał przyjąć blisko 4 mln zł łapówek. To największa suma, jaką dotychczas ujawniły służby.

Zmienia się także powód wręczania korzyści. Dobrym przykładem jest tu największa afera korupcyjna w branży górniczej. Prezesi państwowych spółek węglowych brali pieniądze nie za ustawianie przetargów, ale za przyśpieszanie terminów płatności za usługi na rzecz kopalń. Wysokość łapówek jest oszałamiająca -  łączna ich suma to już2,8 mln zł!

W ściganiu korupcji pomaga zmiana prawa. W 2003 r. do kodeksu karnego wprowadzono tzw. przekupstwo sportowe.  W największej ujawnionej korupcji w polskim futbolu (kupowanie meczów) oskarżono już ponad 600 osób: piłkarzy, działaczy, sędziów i trenerów.

Według Pitery Polacy w ostatnich latach przestali się bać mówienia o nadużyciach -  w tym korupcji -  mają też zdecydowanie większą świadomość tego, czego mogą żądać od instytucji publicznych, np. w zakresie informacji publicznej.