- Strona wniosła wniosek o wszczęcie postępowania. Czy organ może najpierw wyjaśnić stan faktyczny sprawy, a dopiero potem wszcząć albo odmówić wszczęcia postępowania?
Nie. Zgodnie z art. 61 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.) postępowanie wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia takiego żądania organowi, a jeżeli żądanie wniesiono drogą elektroniczną – dzień wprowadzenia żądania do systemu teleinformatycznego organu (art. 61 § 3–3a k.p.a.). W sytuacji, gdy żądanie wszczęcia postępowania zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną bądź z innych uzasadnionych przyczyn nie można wszcząć postępowania, organ wydaje postanowienie o odmowie jego wszczęcia. Na postanowienie to służy zażalenie (art. 61a k.p.a.).
Jak zwrócono uwagę w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 maja 2015 r. (sygn. II OSK 2671/13, LEX nr 1982821), odmowa wszczęcia postępowania, na podstawie art. 61a § 1 k.p.a., może mieć miejsce wyłącznie w sytuacjach oczywistych, nie wymagających analizy sprawy i przeprowadzenia dowodów. W innych przypadkach organ powinien wszcząć postępowanie na żądanie strony. Jako „uzasadnione przyczyny", uniemożliwiające wszczęcie postępowania, należy traktować takie sytuacje, które w oczywisty sposób, proceduralno - prawny stanowią przeszkodę do wszczęcia postępowania. Muszą to być okoliczności, które już na wstępnym etapie przesądzają, że postępowanie nie mogłoby zakończyć się wydaniem decyzji merytorycznej. Takimi uzasadnionymi przyczynami są np. przypadki, gdy sprawa nie podlega w ogóle załatwieniu przez organ administracji w formie decyzji – ma charakter cywilnoprawny, uprawnienie lub obowiązek wynikają z mocy samego prawa bądź wniesione żądanie zostało już rozstrzygnięte decyzją ostateczną (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 31 stycznia 2018 r., sygn. II SA/Rz 1246/17, LEX nr 2452784).
W celu ustalenia, czy faktycznie istnieją przesłanki z art. 61a § 1 k.p.a., uzasadniające odmowę wszczęcia postępowania, organ nie może gromadzić dowodów, na podstawie których dokona ustalenia stanu faktycznego. Jeżeli konieczne jest ustalenie stanu faktycznego sprawy, trzeba wszcząć postępowanie. Natomiast w razie późniejszego stwierdzenia przez organ, w wyniku podjętych działań, że wydanie rozstrzygnięcia w tej sprawie byłoby bezprzedmiotowe, organ wydaje decyzję o umorzeniu postępowania na podstawie art. 105 § 1 k.p.a. Bezprzedmiotowość postępowania, o której mowa w art. 105 § 1 k.p.a., to brak przedmiotu postępowania, którym jest konkretna sprawa, a w której organ jest władny i jednocześnie zobowiązany rozstrzygnąć na podstawie przepisów prawa materialnego o uprawnieniach lub obowiązkach indywidualnego podmiotu (wyrok WSA we Wrocławiu z 9 stycznia 2018 r., sygn. II SA/Wr 696/17, LEX nr 2437845).
Organ nie może zatem wyjaśniać stanu faktycznego sprawy bez wszczęcia postępowania, a następnie – po stwierdzeniu, że brak jest podstaw do prowadzenia postępowania – wydać postanowienia o odmowie jego wszczęcia (por. np. wyrok WSA w Opolu z 20 lutego 2018 r., sygn. II SA/Op 633/17, LEX nr 2454449).
