Oskarżają Polskę o mord

Dotychczas okoliczności śmierci Jonasa Basanavičiusa nie budziły najmniejszych wątpliwości. Zmarł 16 lutego 1927 roku na zapalenie płuc w litewskim szpitalu w Wilnie. Pochowany jest w słynnej wileńskiej nekropolii cmentarzu na Rossie.

Jednak w ubiegłym tygodniu sześciu mieszkańców Mariampola złożyło w Prokuraturze Generalnej Litwy wniosek o wszczęcie dochodzenia w sprawie zabicia przez Polaków ojca litewskiej niepodległości.

"Jesteśmy głęboko dotknięci wiadomością, że patriarcha naszego narodu Jonas Basanavičius został zastrzelony sześcioma strzałami w swoim gabinecie w Wilnie przez członka polskiej tajnej służby wojskowej. Dzisiaj potrzebna jest prawda, publiczne osądzenie tego wydarzenia oraz głos sumienia ze strony urzędników naszego państwa" – napisali we wniosku.

[srodtytul]Informacje z książki[/srodtytul]

Swoją wersję śmierci Basanavičiusa wnioskodawcy opierają na wzmiance o tym w jednej z książek kontrowersyjnego pisarza i polityka Vytautasa Petkevičiusa. Petkevičius, który w latach powojennych w oddziałach NKWD zwalczał litewską niepodległościową partyzantkę, wsławił się publikacjami atakującymi współczesne litewskie elity polityczne. W książce "Przeklęci i namaszczeni" twierdzi, że Polacy po pół roku wypuścili ze szpitala psychiatrycznego mordercę Basanavičiusa, który wkrótce, za pieniądze niewiadomego pochodzenia, kupił sobie dwór.

Prokurator ds. specjalnych Alvydas Valiukevičius w rozmowie z gazetą "Lietuvos žinios" powiedział, że zgodnie z obowiązującym prawem każde doniesienie powinno być zbadane, "nawet jeśli czyimś zdaniem brzmi nieco absurdalnie".

[srodtytul]Historycy są oburzeni [/srodtytul]

- To, jak zmarł Basanavičius, jest powszechnie wiadome i udokumentowane historycznie. Nawet po tylu latach, gdyby zbadać zwłoki, dałoby się to zapewne potwierdzić. Cała sprawa wygląda jak próba zaszkodzenia wzajemnym stosunkom – mówi w rozmowie z "Rz" prof. Marek Kornat z Instytutu Historycznego PAN. Decyzją o wszczęciu dochodzenia zszokowany jest litewski komentator polityczny tygodnika "Veidas" Audrius Bačiulis. – Wymiar sprawiedliwości powinien się raczej zająć wzniecaniem nienawiści przez autorów wniosku. Z dużym niepokojem obserwuję to, co przez ostatnie pół roku dzieje się na Litwie wokół stosunków z Polską – mówi Bačiulis.

Historycy podkreślają, że stosunki polsko-litewskie w latach 20. minionego wieku były wyjątkowo złe. Litwa odrzucała propozycje nawiązania kontaktów dyplomatycznych z Polską, domagając się zwrotu Wileńszczyzny. W 1927 roku premier Augustinas Voldemaras, który doszedł do władzy w wyniku zamachu stanu, ogłosił, że Litwa pozostaje w stanie wojny z Polską.

– Ponieważ postawa Litwy była nieprzejednana i wzajemne kontakty praktycznie nie istniały, działania dyplomacji musiały w tamtym czasie zapewne zastąpić tajne służby. Polskim władzom zależało na porozumieniu z niepodległą Litwą, które otwarłoby drogę do stworzenia koalicji państw regionu zagrożonych przez Rosję i Niemcy – tłumaczy "Rzeczpospolitej" prof. Andrzej Chojnowski z UW.

To nie pierwszy incydent, który może zaszkodzić stosunkom polsko-litewskim. W minionym tygodniu lokalne władze nie pozwoliły jednej z wileńskich szkół przyjąć za patrona Tadeusza Kościuszki, przyznając, że jest to decyzja polityczna. Cieniem na wzajemnych stosunkach kładzie się też nieuregulowana sprawa pisowni polskich nazwisk na Litwie.