Zapatero jako wzorzec nowoczesności

Gdy wieczorem 9 marca hiszpańska telewizja ogłaszała wyniki pierwszych sondaży wyborczych, w siedzibie partii socjalistycznej (PSOE) przy madryckiej ulicy Ferraz panował wyjątkowy spokój. Liderzy ugrupowania wyglądali jak pewni siebie menedżerowie, którzy na długo przed oficjalnym komunikatem wiedzieli już, że ich firma osiągnęła wysokie zyski.

Sensacji nie było: premier Jose Luis Rodriguez Zapatero wygrał z dość bezbarwnym przywódcą Partii Ludowej (Partido Popular – PP) Mariano Rajoyem i pozostanie na kolejną kadencję w rządowym pałacyku La Moncloa. Prawica zdobyła wprawdzie o sześciu deputowanych więcej niż poprzednim razem, ale nie wystarczyło to do odebrania władzy rywalom.

Zapatero zwyciężył wbrew logice. W każdym innym kraju równie nieudolny polityk przegrałby wybory z hukiem, chyba że wcześniej padłby ofiarą królobójstwa we własnej partii.

Lider socjalistów zmarginalizował rolę Hiszpanii w światowej dyplomacji: liczył na to, że zamrożenie stosunków z Waszyngtonem będzie dla niego przepustką do ekskluzywnego klubu przywódców europejskich mocarstw, ale nikt go do tego klubu nie zaprosił. Lider PSOE nie uczynił też nic, by przygotować swój kraj na zbliżający się kryzys gospodarczy; wręcz przeciwnie – jego obietnice wyborcze prawdopodobnie zjedzą ubiegłoroczną nadwyżkę budżetową. Zapatero rozpętał na nowo debatę o frankizmie, dbając jednocześnie o to, by tylko jedna strona konfliktu miała prawo do wspominania swoich ofiar. Pozwolił, by baskijscy i katalońscy nacjonaliści poczuli się bezkarni w roztaczaniu niepodległościowych wizji. Wytworzył atmosferę obojętności lub wręcz pogardy dla narodu hiszpańskiego jako pojęcia historycznego, co natychmiast przyniosło skutek w postaci mody na opluwanie rodziny królewskiej i palenie hiszpańskiej flagi. Wreszcie – wyruszył na wojnę z Kościołem katolickim, legalizując m.in. małżeństwa homoseksualne.

Czy można wygrać wybory, nie mając za sobą żadnych poważnych sukcesów, obrażając miliony ludzi, doprowadzając państwo do instytucjonalnego rozkładu? Zapatero udowodnił, że można. W znakomity sposób wykorzystał to, co w amerykańskiej polityce określa się jako momentum. Swoją polityczną ofertą wstrzelił się w nastroje społeczne w Hiszpanii. Jego doradcy zręcznie zarysowali granicę między nowoczesnością i (proszę wybaczyć to słowo) obciachem, między przeszłością a przyszłością, między umiarkowaniem i spokojem a wściekłym radykalizmem. W dodatku, przy dominacji dwóch wielkich obozów, gwałtownie wzrosła rola ich przywódców. A Zapatero miał nad Rajoyem zdecydowaną przewagę w „medialności”: słodkie oczy i młodzieńczą sylwetkę przeciwstawiał szpakowatej brodzie i niemodnym marynarkom Mariano Rajoya (którego obciąża jeszcze koszmarna wada wymowy wykorzystywana przez satyryków na wszystkie możliwe sposoby).

Tak oto przez cztery lata Zapatero mozolnie budował ten dwubiegunowy świat, wiedząc, że tylko w nim będzie się w stanie utrzymać przy władzy. Zapatero jest kiepskim mówcą, nie zna się na gospodarce, jego głośne inicjatywy (jak np. słynny sojusz cywilizacji, który miał być platformą porozumienia między różnymi kulturami i religiami) wzbudzają jedynie uśmiech politowania. Zapatero nie jest nawet na tyle charyzmatyczny, by uchodzić za wielkiego ideologa rewolucji. Jego jedyną zaletą jako polityka jest to, iż zrozumiał, jak bardzo Hiszpanie chcą zrzucić z siebie ciężar nienowoczesności.

Wróćmy na chwilę do kampanii wyborczej. Socjaliści i ludowcy prześcigali się w produkowaniu reklamówek – świetnie skomponowanych i zmontowanych, małych perełek sztuki marketingu politycznego. Jedna z nich szczególnie utkwiła mi w pamięci.

Oto widzimy fragment zainscenizowanego teleturnieju, w którym dwoje młodych uczestników odpowiada na pytania z zakresu wiedzy o społeczeństwie. Chłopak mizdrzy się przed kamerą, co chwilę poprawia grzywkę i... nie jest w stanie odpowiedzieć na najprostsze pytanie. Gdy otwiera usta, najczęściej bełkocze. Jego konkurentka jest ładna, miła, uśmiechnięta i opanowała na wyrywki społeczne „osiągnięcia” Zapatero. „Jak nazywa się związek między osobami tej samej płci? Pierwsza litera – m”. Gdy chłopak wywraca oczami, dziewczyna odpowiada bez namysłu: „małżeństwo”. „Jak nazywa się najważniejszy dokument określający prawa i obowiązki Hiszpanów? Pierwsza litera – k”. „Katechizm...?” – zgaduje mało rozgarnięty dwudziestolatek. „Konstytucja!” – pewna siebie uczestniczka teleturnieju wygrywa w cuglach.

Przekaz jest boleśnie jaskrawy: zobaczcie, ten skończony idiota to wyborca prawicy. Aspołeczny chwast. Nieuk i bezmózgowiec.

Tak też malowano Partię Ludową w sprzyjających premierowi mediach, z potężną Prisą na czele. Ten wpływowy koncern jest m.in. właścicielem największego dziennika w Hiszpanii „El Pais”, rozgłośni radiowej Cadena SER i kilku kanałów telewizyjnych. Prisa od lat zwalcza hiszpańską prawicę, nie przebierając w środkach i nie zważając na dziennikarską rzetelność. Wieloletnie polityczne zaangażowanie jej okrętu flagowego – „El Pais” – po stronie socjalistów (z kilkoma krótkimi okresami ochłodzenia stosunków) przeobraziło tę skądinąd świetnie redagowaną gazetę w tubę lewicy.

Metoda obrana przez „El Pais” niewiele różni się od tej, którą zastosowali socjaliści we wspomnianej reklamówce: wepchnąć prawicę na powrót do zatęchłej szafy ze zniszczonymi ubraniami, niech kojarzy się wyborcom z obciachem, z generałem Franco, z tym durniem Juanem Carlosem i jego jeszcze głupszym synalkiem Filipem. Ze starszymi, zrzędliwymi paniami w czarnych sukniach, zmierzającymi drobnym kroczkiem na niedzielną mszę. Z księżmi molestującymi swoich nieletnich podopiecznych.