Nie każdy ma dostęp do tajemnic

Czy o wydanie poświadczenia bezpieczeństwa upoważniającego do dostępu do informacji niejawnych może wystąpić student, który chce się w przyszłości zatrudnić w służbach specjalnych, albo bezrobotny, który chce w ten sposób zwiększyć swoje szanse na rynku pracy? Okazuje się, że nie. Nie zezwalają na to bowiem przepisy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A82A999895927345CFFED03742D0D756?id=179387]ustawy z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst. jednolity DzU z 2005 r. nr 196, poz. 1631 ze zm.)[/link]. Jej przepisy określają szczegółową procedurę uzyskiwania takiego dokumentu.

[srodtytul]Kto sprawdza[/srodtytul]

Aby w ogóle uzyskać prawo dostępu do dokumentów i innych nośników danych opatrzonych klauzulą: zastrzeżone, poufne, tajne i ściśle tajne, trzeba przejść weryfikację. Prawo jej przeprowadzania mają wyłącznie podmioty wymienione w ustawie o dostępie do informacji niejawnych (dalej – udin). Zgodnie z jej przepisami są to służby ochrony państwa, czyli Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego. Uprawnienie do przeprowadzania postępowań sprawdzających posiadają również pełnomocnicy ds. ochrony informacji niejawnych. Omawiana ustawa zezwala ponadto na przeprowadzanie we własnym zakresie postępowań sprawdzających wobec osób w nich zatrudnionych oraz ubiegających się o przyjęcie do pracy. Są to: Agencja Wywiadu, Służba Wywiadu Wojskowego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, policja, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna oraz Służba Więzienna.

[srodtytul]Wniosek i ankieta[/srodtytul]

Do wszczęcia postępowania sprawdzającego konieczny jest wniosek. Składa go zawsze osoba upoważniona do obsady stanowiska związanego z dostępem do informacji niejawnych. Koniecznym warunkiem jest dołączenie do wniosku wypełnionej przez sprawdzaną osobę ankiety bezpieczeństwa osobowego. Podpisanie tego dokumentu jest równoznaczne z wyrażeniem przez tę osobę zgody na podjęcie wobec niej określonych w ustawie czynności. Pamiętać należy, że osoba sprawdzana może zgodę tę wycofać w każdym momencie. Jest to istotne o tyle, że w trakcie weryfikacji sprawdzane są rozmaite, często bardzo osobiste, aspekty życia osoby sprawdzanej. Sprawdzany może również odmówić poddania się określonym czynnościom procedury (np. badaniom psychiatrycznym mającym na celu stwierdzenie, czy nie cierpi na żadne zaburzenia). Pamiętać jednak należy, że cofnięcie zgody, a także odmowa poddania się określonym czynnościom są jednoznaczne z rezygnacją z ubiegania się o zatrudnienie na stanowisku, na którym poświadczenie bezpieczeństwa jest wymagane.

Ankietę bezpieczeństwa osobowego wypełnia się według wzoru, który został określony w załączniku nr 2 do ustawy z 22 stycznia 1999 r. W zasadzie załącznik ten zawiera trzy wzory ankiet. [b]Pierwszy wypełniają osoby, które ubiegają się o prawo dostępu do informacji oznaczonych klauzulą: zastrzeżone, drugi przeznaczony jest dla tych, którzy powinni mieć prawo wglądu do danych „poufnych”, wreszcie trzeci wzór wypełniają ci, którzy mają być zatrudnieni na stanowiskach z dostępem do informacji tajnych[/b] i ściśle tajnych.

[srodtytul]Zwykłe, poszerzone, specjalne[/srodtytul]

W zależności od tego, czy osoba sprawdzana ma otrzymać dostęp do informacji stanowiących tajemnicę służbową (zastrzeżone, poufne) czy też tajemnicę państwową (tajne, ściśle tajne), różny jest zakres przeprowadzanego postępowania sprawdzającego, które może być prowadzone jako zwykłe, poszerzone i specjalne.

Postępowanie zwykłe prowadzone jest w stosunku do osób, które mają być zatrudnione na stanowiskach z dostępem do tajemnicy służbowej. W jego toku podmiot prowadzący postępowanie ogranicza się – co do zasady – do weryfikacji danych znajdujących się w ankiecie z zawartością ewidencji i rejestrów publicznych. Jeżeli jest to konieczne, procedura ta może zostać poszerzona o rozmowę z kandydatem.

W toku postępowania poszerzonego (dostęp do informacji oznaczonych jako tajne) poza wymienionymi powyżej czynnościami przeprowadza się dodatkowo wywiad w miejscu zamieszkania sprawdzanego czy rozmowy z jego przełożonymi. Jeżeli jest to uzasadnione, podmiot weryfikujący sprawdzi również [b]stan majątkowy osoby, zwłaszcza stan obrotów na jej rachunku bankowym i ewentualne zadłużenie[/b].

Aby otrzymać dostęp do informacji ściśle tajnych, trzeba się poddać specjalnemu postępowaniu sprawdzającemu. W jego ramach – poza czynnościami właściwymi dla postępowań zwykłego i poszerzonego – właściwy podmiot przeprowadza obligatoryjną rozmowę z trzema wskazanymi przez sprawdzanego osobami. Ma ona na celu potwierdzenie tożsamości osoby ubiegającej się o wydanie poświadczenia bezpieczeństwa oraz uzyskanie na jej temat innych informacji potrzebnych do ustalenia, czy daje ona rękojmię zachowania tajemnicy.

[srodtytul]Na lat siedem lub dziesięć[/srodtytul]

Postępowanie sprawdzające może się zakończyć albo wynikiem pozytywnym, albo negatywnym. W pierwszym wypadku oznacza to, że podmiot sprawdzający uznał, iż kandydat daje rękojmię zachowania tajemnicy, co potwierdza przyznanie mu poświadczenia bezpieczeństwa osobowego. Jest to dokument uprawniający do dostępu do informacji określonego rodzaju tajności. Pamiętać przy tym trzeba, że otrzymując certyfikat uprawniający do dostępu do dokumentów oznaczonych jako tajne, automatycznie uzyskuje się prawo wglądu do tych, które oznaczone zostały niższą klauzulą (poufne i zastrzeżone). Pamiętać także należy, że poświadczenie bezpieczeństwa osobowego uprawniające do dostępu do informacji np. tajnych nie oznacza, że osoba, która je otrzymała, ma prawo dostępu do wszelkich informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową, opatrzonych tą klauzulą. Prawo wglądu przysługuje jej jedynie do takich dokumentów, które są konieczne do wykonywania przez nią pracy.

Poświadczenie bezpieczeństwa upoważniające do dostępu do informacji niejawnych o klauzuli: ściśle tajne, upoważnia równocześnie do dostępu do informacji o klauzuli: tajne przez lat siedem, i informacji o klauzuli: poufne albo zastrzeżone przez lat dziesięć. Poświadczenie bezpieczeństwa upoważniające do dostępu do informacji niejawnych o klauzuli: tajne, upoważnia równocześnie do dostępu do informacji o klauzuli: poufne albo zastrzeżone przez lat dziesięć.

[srodtytul]Kto bez certyfikatu[/srodtytul]

Przede wszystkim trzeba tutaj zwrócić uwagę na art. 28 ust. 1 udin. Zgodnie z jego treścią do pracy lub pełnienia służby na stanowisku albo do wykonywania prac zleconych, z którymi łączy się dostęp do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową, nie mogą być dopuszczone [b]osoby nieposiadające polskiego obywatelstwa oraz te, które zostały skazane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione zarówno w Polsce, jak i za granicą.[/b] Ponadto okolicznościami uzasadniającymi odmowę przyznania poświadczenia bezpieczeństwa mogą być m.in.:

- zagrożenie osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych (próba nawiązania kontaktu lub werbunku);

- występowanie okoliczności powodujących ryzyko podatności na szantaż;

- nieprzestrzeganie porządku konstytucyjnego RP, w szczególności współpracy lub uczestnictwa w partiach politycznych uznanych za nielegalne (np. nazistowskie);

- działalności sabotażowej lub innej wymierzonej w interesy RP.

[ramka][b]Ministerstwo wyjaśnia[/b]

[b]Osoba nigdzie niezatrudniona nie ma możliwości uzyskania poświadczenia bezpieczeństwa.[/b] Każda osoba ubiegająca się o przyjęcie do pracy na stanowisku łączącym się z dostępem do informacji niejawnych i nieposiadająca ważnego poświadczenia bezpieczeństwa powinna złożyć pisemną zgodę na przeprowadzenie względem niej postępowania sprawdzającego zgodnie z formułą: