W jaki sposób gmina zapewnia opiekę zwierzętom

Do 31 marca rada gminy ma obowiązek uchwalić roczny program opieki nad bezdomnymi zwierzętami. Powinien on obejmować m.in. zapewnienie im miejsc w schronisku. Koszty realizacji tego programu ponosi gmina.

Aktualizacja: 10.03.2015 07:00 Publikacja: 10.03.2015 05:10

W jaki sposób gmina zapewnia opiekę zwierzętom

Foto: Fotorzepa/Rafał Guz

Anna Puszkarska

Do zadań własnych gmin – jak wynika z ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (dalej: u.o.z.) – należy zapewnianie opieki bezdomnym zwierzętom oraz ich wyłapywanie. Zgodnie z art. 11a u.o.z. rada gminy, wypełniając ten obowiązek, musi określić w drodze uchwały corocznie do 31 marca program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt.

Katalog zadań

Program ten musi obejmować:

- zapewnienie bezdomnym zwierzętom miejsca w schronisku dla zwierząt,

- opiekę nad wolno żyjącymi kotami, w tym ich dokarmianie,

- odławianie bezdomnych zwierząt,

- obowiązkową sterylizację albo kastrację zwierząt w schroniskach,

- poszukiwanie właścicieli dla bezdomnych zwierząt,

- usypianie ślepych miotów,

- wskazanie gospodarstwa rolnego w celu zapewnienia miejsca dla zwierząt gospodarskich oraz

- zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadkach zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt.

Taki program opieki może obejmować także plan znakowania zwierząt.

A powinien zawierać wskazanie wysokości środków finansowych przeznaczonych na jego realizację oraz sposób wydatkowania tych środków. Koszty realizacji programu ponosi gmina. Przepisy u.o.z. nie przewidują uczestniczenia w kosztach realizacji programu przeciwdziałania bezdomności przez właścicieli zwierząt. Rada gminy w tym programie nie może więc uregulować np. kwestii dotyczących uiszczania przez właścicieli zwierząt kosztów poniesionych przez gminę w związku z odłowieniem, opieką weterynaryjną, przewiezieniem i umieszczeniem zwierzęcia w schronisku, gdyż są to zagadnienia cywilnoprawne, wykraczające poza ramy tego programu (por. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody małopolskiego z 28 marca 2013 r., nr WN-II.4131.1.8.2013, OwSS 2013 /3 /72/72-74).

Rada gminy w celu zmniejszenia populacji bezdomnych zwierząt nie może też zawrzeć w programie opieki postanowienia dotyczącego sterylizacji albo kastracji zwierząt przez ich właścicieli. Obligatoryjna sterylizacja albo kastracja ma zastosowanie jedynie w przypadku zwierząt umieszczonych w schroniskach. Natomiast za opiekę nad zwierzętami, które mają właściciela, odpowiada on sam (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 6 grudnia 2012 r., sygn. II SA/Wr 686/12).

W programie opieki nad bezdomnymi zwierzętami powinny znaleźć się postanowienia odnoszące się do wszystkich kwestii wymienionych w art. 11a ust. 2 u.o.z. Nie należy natomiast dodawać w nim regulacji wykraczających poza zakres upoważnienia zawartego w tej ustawie. Katalog spraw wymienionych w art. 11a ust. 2 u.o.z. ma bowiem charakter obowiązkowy, ale i zamknięty, w związku z czym nie ma możliwości poszerzania go o inne kwestie (por. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z 30 kwietnia 2012 r., nr 23/12, DzUrz woj. kujaw. z 2012 r. poz. 1136).

Przykład

Rada gminy chce pominąć w uchwale w sprawie przyjęcia programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami postanowienia dotyczące opieki nad wolno żyjącymi kotami, w tym ich dokarmiania. Powinna jednak uregulować te kwestie, gdyż taki obowiązek nakłada na nią art. 11a ust. 2 pkt 2 u.o.z. Rada gminy jest zobowiązana do wyczerpania zakresu upoważnienia ustawowego poprzez uregulowanie wszystkich kwestii uznanych przez ustawodawcę za istotne.

Wymóg zaopiniowania

Projekt programu przygotowuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), który najpóźniej do 1 lutego przekazuje ten projekt do zaopiniowania:

- właściwemu powiatowemu lekarzowi weterynarii,

- organizacjom społecznym, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, działającym na obszarze gminy oraz

- dzierżawcom lub zarządcom obwodów łowieckich działających na obszarze gminy.

Podmioty te wydają opinie o projekcie w terminie 21 dni od dnia jego otrzymania. Niewydanie opinii w tym terminie uznaje się za akceptację przesłanego programu. Natomiast ominięcie przewidzianej w przepisach u.o.z. procedury opiniowania projektu programu mieściłoby się w kategorii istotnych, rażących naruszeń, które stanowiłyby podstawę do stwierdzenia nieważności tej uchwały (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 5 grudnia 2012 r., sygn. II SA/Rz 786/12).

Definicja schroniska

Zapewnienie schroniska dla bezdomnych zwierząt jest ustawowym obowiązkiem gminy, z którego nie zwalnia brak miejsc w istniejących schroniskach (por. wyrok WSA w Szczecinie z 28 listopada 2013 r., sygn. II SA/Sz 612/13). W programie uchwalanym przez radę gminy realizację zadań polegających na:

- odławianiu bezdomnych zwierząt,

- ich obligatoryjnej sterylizacji albo kastracji,

- poszukiwaniu właścicieli dla bezdomnych zwierząt i usypianiu ślepych miotów

– można powierzyć podmiotowi prowadzącemu schronisko dla zwierząt.

Zgodnie z art. 4 pkt 25 u.o.z. schroniskiem dla zwierząt jest miejsce przeznaczone do opieki nad zwierzętami domowymi spełniające warunki określone w ustawie z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (dalej: u.z.z.).

W uchwale nie można więc wprowadzić innej definicji schroniska, gdyż stanowiłoby to istotne naruszenie prawa. W art. 11 ust. 4 u.o.z. przewidziano, że organizacje społeczne, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, mogą zapewniać bezdomnym zwierzętom opiekę i w tym celu prowadzić schroniska dla zwierząt w porozumieniu z właściwymi organami samorządu terytorialnego. W uchwale nie można jednak stwierdzić np. tego, że przez schronisko dla zwierząt należy rozumieć organizacje społeczne, stowarzyszenia czy fundacje, których celem statutowym jest ochrona zwierząt, współpracujące z gminą.

W przepisach u.z.z. przewidziano, że podjęcie działalności w zakresie prowadzenia schroniska jest dozwolone po uprzednim zgłoszeniu w formie pisemnej zamiaru jej prowadzenia powiatowemu lekarzowi weterynarii, który po otrzymaniu takiego zgłoszenia wydaje decyzję o nadaniu temu podmiotowi weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (art. 5 ust. 1 pkt 2 i ust. 9 u.z.z.). Podmioty prowadzące schroniska są wpisywane do rejestru prowadzonego przez powiatowego lekarza weterynarii. Taki rejestr dostępny jest również na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii (http://www.wetgiw.gov.pl).

Sposób realizacji obowiązku

W orzecznictwie zwraca się uwagę, że program opieki nad bezdomnymi zwierzętami powinien zawierać konkretne i jednoznaczne wskazania co do sposobu realizacji ujętych w nim zadań. Przepisy u.o.z. przewidują krótki – roczny – termin obowiązywania tego programu, co przemawia za skonkretyzowaniem jego treści, dostosowanej do warunków i okoliczności występujących i przewidywanych w danym roku, a nie nadawaniu programowi charakteru ogólnych ram, prognoz, kierunków czy planów, które dopiero wymagałyby dalszej konkretyzacji (por. m.in. wyrok WSA w Opolu z 22 lipca 2014 r., sygn. II SA/Op 247/14).

Zgodnie z wyrokiem WSA w Bydgoszczy z 19 listopada 2013 r. (sygn. II SA/Bd 887/13) w programie trzeba wskazać konkretne schronisko z podaniem jego nazwy i adresu. Nie do zaakceptowania byłaby natomiast sytuacja, w której wypełnienie obowiązku wynikającego z art. 11a u.o.z. byłoby uzależnione od ewentualnego podpisania umowy z nieokreślonym w tym planie schroniskiem dla zwierząt.

Na etapie opracowywania projektu uchwały wójt powinien zawrzeć stosowną umowę ze schroniskiem, które po uchwaleniu planu będzie realizowało powierzone mu zadania. WSA w Opolu w wyroku z 31 lipca 2014 r. (sygn. II SA/Op 325/14) przyjął, że brak wskazania w programie konkretnego schroniska, w którym będą umieszczane bezdomne zwierzęta, dokonywana będzie ich obligatoryjna sterylizacja albo kastracja, czy też będą usypiane ślepe mioty narusza art. 11a u.o.z.

Również zgodnie z wyrokiem WSA Poznaniu z 12 września 2014 r. (sygn. II SA/Po 593/14) uchwała podejmowana na podstawie art. 11a u.o.z. powinna zawierać wskazanie konkretnego gospodarstwa rolnego, jak również podmiotu zobowiązanego do zapewnienia całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadku wystąpienia zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt.

Podkreśla się, że wskazanie w programie konkretnego schroniska, gospodarstwa rolnego i podmiotu zobowiązanego do całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadku zdarzeń drogowych ma także znaczenie informacyjne dla mieszkańców. W myśl art. 9a u.o.z. każda osoba, która napotka porzuconego psa lub kota, ma obowiązek powiadomić o tym najbliższe schronisko dla zwierząt, straż gminną lub policję. Spełnienie tego obowiązku byłoby utrudnione w razie braku powszechnie dostępnej informacji o schronisku, które zapewnia taką opiekę.

Przykład:

W uchwale nr XLIV/371/2014 Rady Gminy Wilkowice w sprawie przyjęcia programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami na 2014 r. (DzUrz woj. śląsk. z 2014 r. poz. 1569) przyjęto m.in., że ilekroć w tym programie jest mowa o schronisku, należy rozumieć przez to schronisko dla zwierząt w Bielsku-Białej przy ul. Reksia 48. Natomiast jako gospodarstwo rolne, w którym jest zapewnione miejsce dla zwierząt gospodarskich, wskazano gospodarstwo Jacka Pezdy przy ul. Do Boru 62 w Wilkowicach.

W programie schronisko to zostało wskazane jako podmiot uprawniony m.in. do:

- odławiania bezdomnych zwierząt z terenu gminy Wilkowice oraz ich dowozu do schroniska (w przypadku rannych zwierząt – do zakładu leczniczego na terenie schroniska, a w przypadku zwierząt gospodarczych – do wskazanego wyżej gospodarstwa rolnego),

- prowadzenia działań zmierzających do pozyskiwania nowych właścicieli dla bezdomnych zwierząt, w tym akcji adopcyjnych i promocyjnych,

- zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadkach zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt, poprzez zapewnienie dyżuru lekarza weterynarii w schronisku,

- przeprowadzania zabiegów sterylizacji i kastracji zwierząt przyjętych do schroniska, a także

- usypiania ślepych miotów.

Takie postanowienia uchwały rady gminy uwzględniają stanowisko orzecznictwa wymagające, aby w programie opieki nad bezdomnymi zwierzętami indywidualnie oznaczono podmioty zobowiązane do realizowania zadań określonych w art. 11a u.o.z.

Wyłapywanie zwierząt

Należy pamiętać, że zasady i warunki wyłapywania bezdomnych zwierząt są określone w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 26 sierpnia 1998 r. Przewidziano w nim, że wyłapywanie takich zwierząt ma charakter stały lub okresowy, w zależności od treści uchwały podjętej przez radę gminy.

Zgodnie z tym rozporządzeniem organ gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) podaje do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie co najmniej na 21 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia wyłapywania bezdomnych zwierząt:

- termin ich wyłapywania i teren, jaki ono obejmie,

- adres schroniska, z którym uzgodniono umieszczenia zwierząt po wyłapaniu oraz

- podmiot, który to będzie robił (umowę w tym zakresie można zawrzeć z prowadzącym schronisko lub przedsiębiorcą).

Ważne

Zabrania się odławiania bezdomnych zwierząt bez zapewnienia im miejsca w schronisku, chyba że zwierzę stwarza poważne zagrożenie dla ludzi lub innych zwierząt.

Odławianie bezdomnych zwierząt odbywa się wyłącznie na podstawie uchwały rady gminy w sprawie programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami. Rada gminy nie może określić w uchwale tylko minimalnego okresu pobytu zwierząt w schronisku. Ustawowe wymogi ochrony zwierząt zakładają bowiem bezterminową opiekę gminy nad bezdomnymi zwierzętami (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 marca 2012 r., sygn. II OSK 2622/11).

Przykład:

W uchwale nr XXXII/220/2014 Rady Miejskiej w Wągrowcu w sprawie przyjęcia programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami w 2014 r. (DzUrz woj. wielkopolsk. z 2014 r. poz. 1665) przyjęto m.in., że na terenie tego miasta wprowadza się odławianie bezdomnych zwierząt: stałe w przypadku interwencji oraz okresowe po wcześniejszym ogłoszeniu. Odławianie interwencyjne dotyczy pojedynczych zwierząt, w szczególności chorych lub stwarzających zagrożenie dla otoczenia. Odławianie jest realizowane przez pracowników schroniska oraz przeszkolonych przedstawicieli organizacji społecznych, których statutowym celem jest ochrona zwierząt, a w szczególnych przypadkach niecierpiących zwłoki przez straż miejską.

Wejście w życie uchwały

Jak wyjaśnił WSA w Krakowie w wyroku z 3 grudnia 2013 r. (sygn. II SA/Kr 852/13), akty planowania mają różny charakter prawny. Najczęściej, choć nie zawsze, są to akty prawa wewnętrznego. Nie zawsze jest to oczywiste. Czasem charakter danego aktu należy wyprowadzić w drodze wykładni. Wystarczy, aby choć jedno postanowienie uchwały miało generalno-abstrakcyjny charakter, aby cały akt miał przymiot aktu prawa miejscowego. Zamieszczenie w treści uchwały w sprawie określenia programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami postanowień o konkretnym charakterze, wskazujących indywidualnie oznaczone podmioty jako zobowiązane do realizowania określonych zadań, samo przez się nie pozbawia więc takiej uchwały charakteru aktu prawa miejscowego (por. także wyrok NSA z 13 marca 2013 r., sygn. II OSK 37/13, ONSAiWSA 2014/6/100 oraz wyrok WSA w Opolu z 16 września 2014 r., sygn. II SA/Op 335/14).

Zgodnie z ustawą z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych akty prawa miejscowego stanowione przez radę gminy ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Zasadą jest, że wchodzą one w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że określono w nich dłuższy termin.

Przykład:

W uchwale nr XXXIV/315/2014 Rady Gminy Pokój dot. przyjęcia programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami w 2014 roku (DzUrz woj. opolskiego z 2014 r. poz. 1709) stwierdzono m.in., że gmina zapewnia bezdomnym zwierzętom miejsca w schronisku dla zwierząt Psia Chata znajdującym się w Chorzowie przy ul. Antoniów 1. Natomiast w uchwale nr XLI/331/2014 Rady Miejskiej Gminy Rawicz (Dz.Urz. woj. wielkopolskiego z 2014 r. poz. 1967) zawarto postanowienie, zgodnie z którym ilekroć w tej uchwale jest mowa o schronisku, rozumie się przez to międzygminne schronisko dla bezdomnych zwierząt w m. Henrykowo, gm. Święciechowa. Takie postanowienia uchwał uwzględniają stanowisko orzecznictwa wymagające, aby w programie opieki nad bezdomnymi zwierzętami indywidualnie oznaczono podmioty zobowiązane do realizowania określonych zadań, co samo przez się nie pozbawia takiej uchwały charakteru aktu prawa miejscowego. Obie wskazane wyżej uchwały weszły w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

podstawa prawna: art. 4 pkt 16, 17 i 25, art. 9a, art. 11, art. 11a ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 856 ze zm.)

podstawa prawna: art. 1 pkt 1 lit. j, art. 5 ust. 1 pkt 2, ust. 6 i ust. 9, art. 11 ustawy z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1539)

podstawa prawna: art. 4 ust. 1, art. 13 pkt 2 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 197, poz. 1172 ze zm.)

podstawa prawna: rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 26 sierpnia 1998 r. w sprawie zasad i warunków wyłapywania bezdomnych zwierząt (DzU nr 116, poz. 753)

Co mówią przepisy gminne

W uchwale nr XXXIV/315/2014 Rady Gminy Pokój dotycząca przyjęcia programu opieki nad bezdomnymi zwierzętami w 2014 r. (DzUrz woj. opolsk. z 2014 r., poz. 1709) przewidziano, że opieka nad wolno żyjącymi kotami jest realizowana m.in. poprzez:

- ustalenie miejsc (w tym obiektów budowlanych), w których przebywają takie koty, oraz stałe monitorowanie tych miejsc,

- dokarmianie oraz dostarczanie wody pitnej w miejscach przebywania kotów poprzez zakup i wydawanie karmy ich społecznym opiekunom,

- w uzasadnionych wypadkach wydawanie skierowań na leczenie tych zwierząt, w ramach umów zawartych z lekarzem weterynarii (wzór takiego skierowania został załączony do programu).

W uchwale nr 8/XXXI/14 Rady Gminy Wiskitki (DzUrz woj. mazow. z 2014 r., poz. 4256) stwierdzono m.in., że opieka nad wolno żyjącymi kotami jest realizowana poprzez: ustalanie miejsc, w których przebywają te koty, zapewnienie dokarmiania i wody pitnej w miejscach ich bytowania oraz wydawanie skierowań na wykonywanie zabiegów weterynaryjnych.

Rada gminy nie powinna natomiast regulować w programie opieki nad bezdomnymi zwierzętami takich spraw jak podejmowanie interwencji w sprawach dotyczących znęcania się nad zwierzętami czy też formułować zapisów dotyczących edukacji społecznej w tym zakresie.