Finanse gmin pod większą kontrolą

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowało projekt nowelizacji ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych (RIO). Ma zwiększyć ich kompetencje kontrolne.

Spółki i ich kredyty

Ustawodawca zaproponował np. objęcie kontrolą spółek z udziałem jednostek samorządowych. Spółki te odgrywają coraz ważniejszą rolę w wykonywaniu zadań publicznych. Nie mając potencjału finansowego, są jednak zmuszone zaciągać na nie kredyty. Samorządy corocznie podwyższają kapitał spółek, by te mogły spłacać ten dług. Czy objęcie ich kontrolą doprowadzi do zaniechania praktyk, które de facto są legalne?

Maciej Kiełbus z Kancelarii Prawnej Ziemski i Partnerzy w Poznaniu uważa, że lepiej objąć kompleksową oceną działalność spółek i zmienić ustawę o gospodarce komunalnej, niż wyciągać wnioski na podstawie przypadkowej kontroli.

Kolejna zmiana dotyczy narzędzi oceny gospodarki finansowej. Do kryterium legalności, na podstawie których izby pracują obecnie, dodano kryterium gospodarności. Projekt dopuszcza go do stosowania w kontroli kredytów, pożyczek lub umów nienazwanych o terminie dłuższym niż rok, związanych z finansowaniem usług, dostaw i robót budowlanych. RIO oceni więc, czy dług zaciągnięty przez gminę spełnia oba kryteria. Nowe narzędzie może jednak budzić wątpliwości, bo nigdzie nie sprecyzowano, na czym ma polegać.

Art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych elastycznie traktuje sposób wydawania środków publicznych. Mówi o „sposobie celowym i oszczędnym, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów". Gmina może więc zdecydować o sposobie ich wydatkowania.

Poręczenia i opłaty

Kontrolowane mają być też udzielane przez samorządy poręczenia i ulgi w opłatach i podatkach.

– Samorządy mogą uznać te przepisy za ingerencję w ich kompetencje – uważa Maciej Kiełbus.

Zdaniem resortu udzielanie poręczeń może mieć podobne skutki budżetowe jak udzielanie pożyczek. Uchwały w sprawie ulg mogą za to pomniejszać środki budżetowe, dlatego należałoby objąć je kontrolą.

Pozostałe propozycje nie wywołują już takich emocji. Chodzi m.in. o wprowadzenie dwuetapowej procedury nadzorczej uchwały budżetowej. Do tej pory RIO badały tylko uchwały budżetowe. Teraz nadzorem zostanie objęta także uchwała zmieniająca budżet. Proponuje się też dwuetapowy nadzór nad uchwałami w sprawie wieloletniej prognozy finansowej i jej zmiany.

Resort pisze w uzasadnieniu, że zmiany mają przynieść pozytywne skutki społeczne i gospodarcze. Zdaje się nie dostrzegać sytuacji finansowej wielu samorządów ani konieczności absorpcji środków unijnych. Jak powiedział jeden z przedstawicieli RIO, samorządy zaczną zatrudniać menedżerów od finansowania zwrotu zadłużenia. Ponadto trzeba mieć świadomość, że organy wykonawcze rozliczają się przed wyborcami tym, co dla nich najważniejsze: inwestycjami. A to zmusza je do szukania również niestandardowych instrumentów finansowych. Dopiero np. określenie w ustawie o finansach publicznych katalogu tytułów dłużnych i objęcie nim również umów nienazwanych, określenie, w jakich instytucjach finansowych mogą zaciągać kredyty i pożyczki i wprowadzenie wielu innych może wspomóc kontrolę nad samorządami. O tym na razie jednak się nie mówi.

etap legislacyjny: konsultacje społeczne