Czy organ może odmówić udzielenia informacji publicznej

W części analizowanych przypadków e-mail z wnioskiem o dostęp do informacji publicznej znalazł się w skrzynkach pocztowych urzędów oznaczonych jako SPAM. Skarżąca podobne postępowania wszczyna również w innych województwach na terenie całego kraju. Zdaniem starosty skarżąca wykorzystuje znajomość prawa co do ww. kwestii, z założenia nie oczekując uzyskania jakiejkolwiek odpowiedzi, a jedynie licząc, że w większości urzędów e-mail z wnioskiem trafi do skrzynek SPAM-owych, bądź też w przypadku odczytania treści żądania przesłanego e-mailem, organy udzielą odpowiedzi, które i tak nie będą satysfakcjonowały skarżącej (co wynika ze skomplikowanego, niejednoznacznego charakteru treści zapytania), lub też organy nie będą posiadały dowodu otrzymania odpowiedzi przez skarżącą, co w konsekwencji będzie stanowić podstawę do wszczęcia postępowania.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim umorzył postępowanie w zakresie zobowiązania starosty do załatwienia wniosku skarżącej (gdyż starosta udzielił odpowiedzi skarżącej przed wydaniem wyroku). Sąd stwierdził, że organ dopuścił się bezczynności, jednak bez rażącego naruszenia prawa i zasądził od starosty na rzecz skarżącej 237 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Starosta zaskarżył wyrok WSA skargą kasacyjną. NSA zgodził się z zarzutami organu, że działanie skarżącej w komentowanej sprawie nie stanowiło realizacji prawa dostępu do informacji publicznej, wynikającego z art. 1 (ust. 1) i art. 2 (ust. 1) ustawy o dostępie do informacji publicznej, lecz jego nadużycie. NSA wyjaśnił, że nadużyciem prawa jest wykorzystywanie instytucji prawnej wbrew jej celowi i funkcji. Nadużycie prawa dostępu do informacji publicznej polega na próbie skorzystania z tej instytucji dla osiągnięcia celu innego niż troska o dobro publiczne, jakim jest prawo do przejrzystego państwa i jego struktur, przestrzeganie prawa przez podmioty życia publicznego, jawność działania administracji i innych organów władzy publicznej (zob. wyrok NSA z dnia 23 listopada 2016 r., I OSK 1601/15). Ilość i treść złożonych przez skarżącą wniosków o udostępnienie informacji publicznej znanych sądowi z urzędu w komentowanej sprawie nie świadczy, zdaniem NSA, o zamiarze uzyskania informacji publicznej w celu jej wykorzystania dla dobra wspólnego. Może natomiast wysoce świadczyć o chęci uzyskania przez pełnomocnika wnioskodawczyni wynagrodzenia zwielokrotnionego przez ilość generowanych skarg na bezczynność. NSA uznał, że sposób wysłania wiadomości w sprawie może wskazywać, że wnioskodawca nie wykluczał (a być może nawet zakładał) możliwości zakwalifikowania jej jako SPAM, czego skutkami byłby obciążony organ do którego skierowany był wniosek, a nawet liczył się z możliwością wykorzystania tego faktu w postępowaniu sądowym. Opisane postępowanie, mające cechy nadużycia prawa do informacji, nie może być zaakceptowane i zasługiwać na ochronę prawną ze strony sądu tym bardziej, że prowadzi do zagrożenia konstytucyjnego (art. 61 ust. 1 ustawy zasadniczej) prawa dostępu do informacji tych osób, które chcą go realizować zgodnie z jego istotą. Wskazane nadużycie absorbuje bowiem organ – jego siły i środki, w tym osobowe – co może opóźniać realizację wniosków niestanowiących nadużycia prawa.

wyrok: Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14 lutego 2017 r. sygn. I OSK 2642/16

Komentarz eksperta

Katarzyna Paczuska-Tokarska, adwokat, kancelaria Sołtysiński Kawecki & Szlęzak

Nie zgadzam się z komentowanym rozstrzygnięciem NSA. W mojej ocenie organ administracji może odmówić udzielenia żądanej informacji jedynie na podstawie jednej z przesłanek wymienionych w art. 5 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Wśród tych przesłanek brak jest nadużycia prawa przez wnioskodawcę żądającego dostępu do informacji publicznej. Ponadto zgodnie z art. 2 ust. 2 ww. ustawy od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego. Podzielam za to poglądy wyrażane w innych orzeczeniach NSA, że cel wykorzystania żądanej informacji publicznej jest irrelewantny dla oceny złożonego wniosku w przedmiocie udostępnienia informacji publicznej (por. np. wyrok z 8 czerwca 2011 r., I OSK 285/11). Najprostszym sposobem na unikanie przez organy skarg na bezczynność i związanych z nimi kosztów wydaje się rozpatrywanie składanych wniosków w terminie.