Gdy tracisz mandat, tracisz posadę

Stosunek pracy z wyboru nie jest stosunkiem samodzielnym. Nawiązuje się go, aby wykonywać mandat i na czas jego trwania. Ta wzajemna zależność powoduje, że nie można rozwiązać lub zmienić stosunku pracy bez naruszenia samego mandatu. Wygaśnięcie tego ostatniego też nie pozostaje bez wpływu na istnienie zatrudnienia pracowniczego.

[srodtytul]Zatrudnienie lub funkcja[/srodtytul]

Stosunek pracy z wyboru powstaje tylko wtedy, gdy z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika – tak stanowi art. 73 k.p. W administracji samorządowej lista osób, które mogą być zatrudnione w tej formie, jest ściśle określona >patrz ramka. Została zamieszczona w art. 4 ust. 1 pkt 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=5AA345972434E1AB34A58195B97AF70F?id=292862]ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 223, poz. 1458, dalej ustawa)[/link]. Nikt się nie może więc do niej dopisać. Ale konkretna osoba może zostać wybrana do pełnienia określonej funkcji bez skutków w postaci stosunku pracy, np. radny gminy, powiatu lub województwa.

Zresztą nie wszyscy z listy mają też zagwarantowane zatrudnienie pracownicze. Chodzi o członków zarządów: województw, powiatów i związków jednostek samorządowych. Dla nich rozstrzygające są statuty. Jeśli w ich postanowieniach zapisano, że po wybraniu na członka zarządu ma być z nimi nawiązany stosunek pracy, to jego podstawą będzie właśnie wybór. Ale statuty mogą też przewidywać, że pełnienie funkcji odbywa się poza stosunkiem pracy. Gdy w tej sprawie milczą, przyjmuje się, że wybrani na członków zarządów wypełniają swoje obowiązki bez statusu pracowników samorządowych.

[srodtytul]Koniec zależności[/srodtytul]

Konsekwencje wygaśnięcia mandatu zależą głównie od tego, czy wybór spowodował nawiązanie stosunku pracy, czy nie. Gdy pracownika zatrudniono w tej formie, jego stosunek pracy rozwiązuje się wraz z wygaśnięciem mandatu (art. 73 § 2 k.p.). W żadnym razie nie można tu stosować wypowiedzenia umowy o pracę czy wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy. [b]Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 23 listopada 2001 r. (I PKN 699/00).[/b] Bezpośrednią przyczyną rozwiązania stosunku pracy z wyboru nie będzie też np. śmierć pracownika. Spowoduje ona najpierw wygaśnięcie mandatu, a to dopiero będzie powodem ustania stosunku pracy z wyboru.

Gdy wybór jest tylko formą powierzenia określonych funkcji i nie powoduje powstania stosunku pracy, wygaśniecie mandatu nie skutkuje ustaniem zatrudnienia, bo ono przecież nie istniało.

[srodtytul]Powrót do macierzy [/srodtytul]

Pracownik, którego wybrano na stanowisko, może wystąpić do dotychczasowego szefa o udzielenie urlopu bezpłatnego. Dostanie go na czas pełnienia tej funkcji. A to oznacza, że gdy jego mandat wygaśnie, ma prawo powrócić do dotychczasowego pracodawcy na równorzędne stanowisko z tym, jakie zajmował w chwili wyboru (art. 74 k.p.).

Nie każdy jednak pracownik musi brać urlop na czas pełnienia funkcji z wyboru. Radni wykonują swoje zadania społecznie, ale muszą uczestniczyć w pracach rad i komisji, których są członkami. Pracodawcy mają natomiast obowiązek zwalniać ich z pracy, aby umożliwić im udział w posiedzeniach organów gminy, powiatu czy województwa. Dla stosunków pracy tych osób wygaśnięcie ich mandatu nie ma żadnego znaczenia.

[srodtytul]Zrzeczenie się i nie tylko[/srodtytul]

Zasady wybierania osób na określone stanowiska samorządowe jak i warunki pozbawienia mandatu zależą od rangi pełnionych funkcji. I tak dla najwyższych stanowisk samorządowych stosujemy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=5F0F93AC00D6DBA34803BF86806BDC8B?id=166432]ustawę z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (DzU nr 113, poz. 984 ze zm.)[/link]. W przypadku radnych posługujemy się natomiast [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=ACA3B7A48F78630181DDA17D4C2495E2?id=170645]ustawą z 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (DzU z 2003 r. nr 159, poz. 1547 ze zm.).[/link]

A kiedy następuje wygaśnięcie mandatu? Jeden z powodów to zrzeczenie się go, co prowadzi do ustania stosunku pracy lub ustania pełnienia funkcji z wyboru. Musi je przyjąć właściwy organ nadrzędny. Gdy mandatu zrzeka się radny, decyzję o jego wygaśnięciu podejmuje rada (gminy, powiatu lub województwa) w drodze uchwały. Były radny wraca wówczas do pracy na dotychczasowe stanowisko, a jego stosunek pracy trwa nadal. Gdyby jednak mandatu zrzekł się starosta, przyjęta uchwała o jego wygaśnięciu spowoduje ustanie stosunku pracy zawartego na podstawie wyboru.

Wygaśnięcie mandatu może nastąpić również wskutek:

1) odmowy złożenia ślubowania,

2) niezłożenia w terminach ustawowych oświadczenia o stanie majątkowym,

3) utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów,

4) naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji (wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, radnego – mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności),

5) orzeczenia trwałej niezdolności do pracy w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

6) śmierci.

Wygaśnięcie mandatu w takich wypadkach stwierdza rada (np. gminy) w drodze uchwały. Decyzję o wygaśnięciu mandatu rada podejmuje najpóźniej po upływie:

- miesiąca – dla wójtów, burmistrzów i prezydentów miast,

- trzech miesięcy – dla radnych, od dnia wystąpienia przesłanek wygaśnięcia mandatu.

Wygaśnięcie mandatu wójta, burmistrza i prezydenta miasta może nastąpić również w wyniku:

1) odwołania w drodze referendum,

2) dopuszczania się powtarzającego się naruszania konstytucji lub ustaw,

3) zmian w podziale terytorialnym, w przypadkach gdy jednostka zostaje włączona do innej jednostki albo dwie jednostki lub więcej łączy się w nową jednostkę, rady tych jednostek zostają z mocy prawa rozwiązane (art. 26 ustawy o bezpośrednim wyborze).