Jak urzednik obroni się przed dyscyplinarką

W ustawie z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej: u.s.c.) przewidziano, że odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą wszyscy członkowie korpusu służby cywilnej, czyli zarówno osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych na podstawie umowy o pracę (pracownicy służby cywilnej), jak i na podstawie mianowania (urzędnicy służby cywilnej). Różnią się tylko częściowo katalogi kar dyscyplinarnych, jakie można wymierzyć tym podwładnym.

Zarówno urzędnika, jak i pracownika służby cywilnej można ukarać: upomnieniem, naganą lub obniżeniem wynagrodzenia zasadniczego, nie więcej niż o 25 proc., przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy. Katalog pozostałych sankcji jest jednak obszerniejszy w przypadku urzędnika. Urzędnik może zostać ukarany także: pozbawieniem możliwości awansowania przez dwa lata na wyższy stopień służbowy, obniżeniem stopnia służbowego bądź wydaleniem ze służby cywilnej. Pracownika można zaś ukarać wydaleniem z pracy w urzędzie.

Właściwy organ

Za naruszenie obowiązków mające mniejszą wagę członek korpusu może zostać ukarany upomnieniem na piśmie przez dyrektora generalnego urzędu. W takim przypadku członek korpusu może, w ciągu siedmiu dni od wymierzenia mu kary, wnieść sprzeciw do dyrektora generalnego, który przekazuje niezwłocznie sprawę rzecznikowi dyscyplinarnemu. Przekazanie sprawy rzecznikowi wszczyna postępowanie wyjaśniające.

W pozostałych przypadkach sprawy dyscyplinarne członków korpusu rozpoznają i kary wymierzają komisje dyscyplinarne:

- w I instancji – komisja dyscyplinarna powołana przez dyrektora generalnego urzędu (lub wspólna komisja powołana przez dyrektorów na podstawie zawartego przez nich porozumienia), a

- w II instancji – Wyższa Komisja Dyscyplinarna Służby Cywilnej, powołana przez prezesa Rady Ministrów.

Sprawy dyscyplinarne osób zajmujących stanowiska dyrektorów generalnych urzędu rozpoznaje w I i II instancji Wyższa Komisja Dyscyplinarna. Przy wymierzeniu kary komisja powinna wziąć pod uwagę stopień winy i rodzaj czynu stanowiącego naruszenie obowiązków, jego skutki oraz zachowanie obwinionego przed popełnieniem czynu i po jego popełnieniu.

Ograniczenia czasowe

Postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie trzech miesięcy od dnia powzięcia przez dyrektora generalnego urzędu wiadomości o naruszeniu obowiązków członka korpusu. Drugim ograniczeniem wyłączającym wszczęcie takiego postępowania jest upływ dwóch lat od popełnienia czynu. W sytuacji gdy członek korpusu z powodu swojej nieobecności w pracy nie może złożyć wyjaśnień, bieg tego trzymiesięcznego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu do dnia jego stawienia się do pracy.

Dodatkowo karalność przewinienia dyscyplinarnego ustaje, gdy od czasu jego popełnienia upłynęły cztery lata. Przedawnienie karalności powoduje umorzenie wszczętego postępowania dyscyplinarnego. Jeżeli czyn członka korpusu zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie następuje nie wcześniej niż przedawnienie przewidziane w przepisach kodeksu karnego.

Przykład:

Przeciwko osobie obwinionej o przewinienie dyscyplinarnego toczy się także postępowania karne o czyn będący przedmiotem postępowania dyscyplinarnego. Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 12 lutego 2013 r. (sygn. III APo 8/12), w takim przypadku – przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie karnej – nie można stwierdzić, jaki termin przedawnienia będzie miał zastosowanie w sprawie dotyczącej przewinienia dyscyplinarnego. Jeżeli zapadnie prawomocny wyrok skazujący, to zastosowanie będzie miał termin przedawnienia karalności z kodeksu karnego. Gdy natomiast postępowanie karne zakończy się prawomocnym wyrokiem uniewinniającym czy też umarzającym postępowanie, to znajdą zastosowanie terminy przedawnienia określone w art. 113 ust. 2 i 5 u.s.c.

Postępowanie wyjaśniające

Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego jest poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym. Zostaje ono wszczęte przez rzecznika dyscyplinarnego na polecenie dyrektora generalnego urzędu, a w przypadku osób zajmujących stanowiska dyrektorów generalnych – na polecenie szefa służby cywilnej. Warto zwrócić uwagę, że rzecznik podlega wyłączeniu od udziału w sprawie, jeżeli:

- sprawa dotyczy go bezpośrednio, jego małżonka, krewnego lub powinowatego w linii prostej albo osoby pozostającej z nim w stosunku przysposobienia, bądź

- złożył pisemny wniosek o wyłączenie go od udziału w sprawie.

Rzecznik może także zostać wyłączony, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie między nim a obwinionym lub jego obrońcą innych okoliczności, które mogą wywołać wątpliwości co do jego bezstronności.

O wszczęciu postępowania rzecznik zawiadamia osobę, której ono dotyczy. W trakcie postępowania wyjaśniającego osoba ta ma prawo:

- zgłaszać rzecznikowi wnioski dowodowe i składać wyjaśnienia,

- przeglądać akta sprawy, a także

- ustanowić obrońcę z wyboru.

Rzecznik powinien dążyć do szczegółowego wyjaśnienia sprawy. W tym celu może odbierać wyjaśnienia od osoby, której dotyczy postępowanie wyjaśniające, przesłuchiwać świadków, zasięgać opinii biegłych, badać dokumenty, a także przeprowadzać, zabezpieczać i utrwalać dowody. W razie nieobecności osoby, której dotyczy postępowanie wyjaśniające, ulega ono zawieszeniu do czasu umożliwienia jej złożenia wyjaśnień. Natomiast odmowa złożenia wyjaśnień przez tę osobę nie wstrzymuje biegu postępowania.

Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić osobę, której dotyczyło to postępowanie, o jego zakończeniu, a także udostępnić jej zebrane dowody i umożliwić złożenie dodatkowych wyjaśnień.

Jeżeli w wyniku postępowania wyjaśniającego potwierdzono zasadność stawianych zarzutów, rzecznik sporządza wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i niezwłocznie kieruje go, w dwóch egzemplarzach, do komisji dyscyplinarnej. Taki wniosek powinien zawierać m.in. dokładne określenie czynu stanowiącego naruszenie obowiązków członka korpusu, czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia, wynikających z niego skutków oraz proponowanej kary dyscyplinarnej.

Natomiast w razie niepotwierdzenia stawianych zarzutów rzecznik wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego. Wymaga to zgody dyrektora generalnego urzędu, a w przypadku spraw osób zajmujących stanowiska dyrektorów generalnych – szefa służby cywilnej. Postanowienie to należy niezwłocznie doręczyć osobie, której dotyczyło postępowanie wyjaśniające.

Przed komisją

Komisja wszczyna postępowanie dyscyplinarne z dniem zgłoszenia wniosku rzecznika o jego wszczęcie. Po skierowaniu sprawy do rozpoznania na rozprawie przewodniczący komisji zarządza doręczenie obwinionemu egzemplarza wniosku rzecznika o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.

Członek komisji podlega wyłączeniu od udziału w rozpoznawaniu sprawy, jeżeli:

- sprawa dotyczy go bezpośrednio, jego małżonka, krewnego lub powinowatego w linii prostej albo osoby pozostającej z nim w stosunku przysposobienia,

- występował w sprawie w charakterze świadka, biegłego lub rzecznika dyscyplinarnego bądź

- złożył pisemny wniosek o wyłączenie go od udziału w sprawie.

Wyłączenie członka komisji może nastąpić także na uzasadniony wniosek rzecznika, obwinionego lub jego obrońcy, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie między nim a rzecznikiem, obwinionym lub jego obrońcą okoliczności, które mogą wywołać wątpliwości co do bezstronności tej osoby.

Obwiniony ma prawo korzystać z pomocy wybranego przez siebie obrońcy, z zastrzeżeniem przepisów o ochronie tajemnicy ustawowo chronionej. Koszty obrońcy z wyboru ponosi obwiniony. Jeżeli rzecznik wniósł o orzeczenie kary wydalenia ze służby cywilnej albo kary wydalenia z pracy w urzędzie, a obwiniony nie ma obrońcy z wyboru, przewodniczący składu orzekającego wyznacza obrońcę spośród członków korpusu służby cywilnej.

Na rozprawie

Komisja wydaje orzeczenie po przeprowadzeniu rozprawy, na której wysłuchuje rzecznika i obwinionego oraz jego obrońcy, jeżeli został ustanowiony, a także po rozpatrzeniu innych dowodów mających znaczenie w sprawie. Doręczenie wezwania obwinionemu powinno nastąpić co najmniej siedem dni przed terminem rozprawy. Do doręczania wezwań i innych pism stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo obwinionego nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. W razie usprawiedliwionego niestawiennictwa obwinionego bądź niestawiennictwa obwinionego, któremu wezwanie nie zostało prawidłowo doręczone, komisja musi jednak odroczyć rozprawę. Zasadą jest, że rozprawa jest jawna. W uzasadnionych przypadkach skład orzekający może wyłączyć jawność rozprawy, ale ogłoszenie orzeczenia zawsze jest jawne.