Mocarz się waha

W kwietniu 2010 r. Maria Anna Potocka informowała, że w kierowanym przez nią Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie planuje cykl wystaw: „Historia w sztuce", „Sport w sztuce", „Ekonomia w sztuce" i „Sztuka w sztuce". Gdy rok później MOCAK zadebiutował pierwszą wystawą z tego cyklu, krytyka wydarzenie przyjęła dość chłodno – spodziewano się wyrazistej wizji kuratorskiej, a nie tylko „przeglądu" motywów historycznych. Druga odsłona serii, którą z niezachwianą konsekwencją zatytułowano „Sport w sztuce", pojawiła się w MOCAK-u 18 maja. Z czterech asów w rękawie wyłożono zatem już dwa. Choć tylko połowa kart leży na stole, śmiało możemy zastanawiać się, czy pomysł na działalność tej instytucji – cztery duże wystawy z ambicją dokonywania historycznych syntez – był trafiony.

Wybiec naprzeciw Euro

W środowisku artystycznym Krakowa popularnym tematem rozmów jest ostatnio, jak i gdzie schować się przed turystami przyjeżdżającymi na Euro 2012. Natomiast MOCAK, idąc pod prąd artystowskiemu eskapizmowi i niejako korzystając z okazji, zaadresował „Sport w sztuce" do mniej wyrobionych odbiorców. W radiowych spotach do odwiedzenia muzeum dziarsko wzywał Przemysław Babiarz, na wernisażu rozdawano „antystresowe" piłeczki i popularny napój izotoniczny, pracownicy MOCAK-u krążyli wśród publiczności ubrani w dresy, a na drodze wjazdowej do muzeum ustawił się sznur starych samochodów sportowych – niektórym wydawało się, że słyszeli klaksony nawołujące gawiedź.

MOCAK próbuje przekonywać do sztuki współczesnej tak zwaną szeroką publiczność. Cel to szczytny. Jednak, jak pisał klasyk, „wielkie jest w tej materii rzeczy pomieszanie". Bynajmniej nie dlatego, że instytucja wybrała strategię promocyjną bliższą agencji eventowej niż muzeum. Nie dlatego również, że połączono porządki kultury wysokiej i niskiej. Granica między nimi jest przecież od dawna rozmyta. O co więc chodzi?

Pomimo krzykliwej promocji i wernisażowych „atrakcji" po wejściu do środka przede wszystkim uderza monotonia ekspozycji. Ściany muzeum skrzętnie obwieszono obrazami, fotografiami i pracami wideo, zapominając o takim „wynalazku" wystawiennictwa jak aranżacja i architektura wystawy. Wchodzimy więc do MOCAK-u niczym do ogromnego tunelu, którego ściany uginają się pod ciężarem eksponatów, a w środku powierzchnie o wielkości kilkuset metrów kwadratowych straszą pustką.

Co ciekawe, dotyczy to również instalacji, czyli prac wręcz predestynowanych, by wykorzystać je do gry z przestrzenią. Jednak rewelacyjny, podziurawiony stół pingpongowy Richarda Faugeta, będący jednym z najciekawszych obiektów na wystawie, „bezpiecznie" schowano we wnęce. Instalację „Camouflage" Olafa Nicolaia – artysta zaprojektował kilka ścianek z otworami, w które trzeba wcelować piłkę – ustawiono w taki sposób, że nie wiadomo, czy wolno podjąć grę, do której zaprasza Nicolai, i pokopać piłkę, czy raczej poprzestać na oglądaniu. Wydaje się, że wątpliwości rozwiałyby się, gdyby dla tej jedynej partycypacyjnej pracy na „Sporcie w sztuce" wydzielono osobną salę. Zyskano by dwukrotnie. Po pierwsze, publiczność mogłaby spontanicznie „grać" ze sztuką, nie obawiając się o uszkodzenie mniej lub bardziej nobliwych dzieł wiszących obok. Po drugie, muzeum urzeczywistniłoby proponowaną fuzję sportu i sztuki.

Sosnowski, Tarasewicz, Farocki

Z monotonni spaceru po MOCAK-u szczęśliwie wytrąca kilka niespodzianek. Wśród nich rzadko pokazywany w polskich muzeach i galeriach „Goalkeeper" Zdzisława Sosnowskiego – praca kultowa wśród miłośników polskiego filmu awangardowego. Zapomniano o niej na długi czas i teraz zasłużenie wraca na salony.

Rodzynkami w tym jednolitym cieście są również dwa studenckie obrazy Leona Tarasewicza z 1982 r. przedstawiające Irenę Szewińską. Przyciągają uwagę nie tylko dlatego, że mało kto zna figuratywne malarstwo tego artysty, ale również ze względu na elementy zapowiadające abstrakcjonizm, w kierunku którego młodziutki Tarasewicz podążył kilka lat później.

Do mocnych punktów „Sportu w sztuce" należy również wideoinstalacja „Deep Play" Haruna Farockiego, tworzącego cuda z niemal każdego materiału archiwalnego, który wpadnie w jego ręce. Artysta rozłożył na czynniki pierwsze relacje telewizyjne z wydarzeń sportowych, prezentując obok siebie m.in. retransmisję meczu piłki nożnej, symulacje ruchu zawodników, analizy statystyczne i dokumentację zachowań ekipy transmisyjnej. Ta praca umieszczona została tuż przy wejściu na wystawę. Jako prosty, wyrazisty zabieg pozwala żywić przekonanie, że w dalszej kolejności zobaczymy rozwinięcia analiz Farockiego i że jest to dopiero początek narracji. Niestety szybko przychodzi rozczarowanie. W kolejnych salach widzimy po prostu zlepek dzieł sztuki wykorzystujących wątki sportowe. Do siebie nawzajem mają się nijak. Ale o tym za chwilę.

Między galerią a muzeum

Bywalcy MOCAK-u z pewnością zauważyli, że muzeum odrobiło przynajmniej jedną lekcję. Niewtajemniczonym wyjaśnijmy, że pół roku temu na Facebooku pojawił się profil „Podpisy pod obrazkami w MOCAK-u". Drwiono na nim niemiłosiernie z „eksplikacji" prac. W większości sprawiały one wrażenie, jakby wyszły z postmodernistycznego generatora tekstów. Informowały – w dziwnie rozerotyzowany sposób – o „gwałceniu prędkością" lub o tym, że „skupienie autora czynności na samym sobie może sugerować twórczość". Akcja miała szeroki oddźwięk. Muzeum wzięło sobie do serca te uwagi i podpisy do „Sportu w sztuce" przygotowało o niebo lepiej. Nadal jednak dowiadujemy się, że „mecze na polach bitew zostały wyparte przez mecze na boiskach".

Istnieją różne formuły muzeum i galerii. Chociaż to duże uproszczenie, można przyjąć, że te ostatnie albo pełnią funkcje komercyjne, albo – zupełnie odwrotnie – funkcjonując w oparciu o minimalne budżety, są przestrzenią eksperymentu. Nieskrępowane metodologiami badawczymi, atmosferą patosu, która często otacza muzeum, i mniej zależne od uwarunkowań politycznych – próbują wkładać kij w mrowisko życia społecznego, szukają wątpliwości tam, gdzie wszystko wydaje się oczywiste. Muzea – choć istnieje wiele wyjątków – raczej ilustrują problemy. Niechętnie zajmują pozycję w społecznej grze, zasłaniając się naukową obiektywnością. Ujmując to najogólniej: różnica między galerią a muzeum byłaby różnicą między praktyką a teorią.

„Historia w sztuce" i „Sport w sztuce" pozwalają stwierdzić, że Maria Anna Potocka akceptuje powyższe rozróżnienie. Jednocześnie sprawia wrażenie, że sama jeszcze nie wie, jaki ma charakter prowadzona przez nią instytucja. Z jednej strony MOCAK proponuje wystawy, które mają syntezować zjawiska w sztuce i stanowić punkt wyjścia do dyskusji o współczesnej kulturze. Z drugiej strony muzeum przygotowuje sztandarowe ekspozycje z taką nonszalancją, jakby jego dyrektorka wciąż prowadziła niewielką Galerię Potocka przy placu Sikorskiego w Krakowie. Przekonuje o tym już sama aranżacja „Sportu w sztuce" (a raczej jej brak), która typowa jest dla undergroundowych galeryjek, gdzie prace po prostu wiesza się na ścianach, a myśl o architekturze wystawy pojawia się dość nieśmiało. Również dobór prac każe przypuszczać, że „paliwem wolnego lotu" dla wystawy była tu intuicja, a to niestety zbyt mało, żeby stworzyć wystawę muzealną.