Konstytucja to nie święta krowa

Profesor Andrzej Zoll, były prezes Trybunału Konstytucyjnego, odradza „rewolucje w Konstytucji RP". Cóż, można i tak. W zasadzie jestem gotów się z tym zgodzić, ale na pewno zasadnicza i szybka ewolucja – niech i tak będzie – ustawy zasadniczej jest potrzebna. Stwierdzenie Andrzeja Zolla, że w ustawie zasadniczej „wszystkiego napisać się nie da", to „oczywista oczywistość". Tak oczywista, że aż trąci banałem. Mówienie zaś, że konstytucja nie powinna być „wciąż zmieniana", nie odnosi się chyba do sytuacji w Polsce, bo akurat ustawę zasadniczą traktowano w ostatnim dwudziestoleciu w naszym kraju niczym świętą krowę. Myślę, że znany prawnik profesor Andrzej Zoll i znany polityk Aleksander Kwaśniewski są w jednym obozie: obozie przeciwników zmian w polskiej ustawie zasadniczej. Tymczasem te zmiany są potrzebne, wręcz konieczne.

Wolnościowa preambuła

O jakie zmiany chodzi? Uważam – jako polityk, a nie prawnik konstytucjonalista – że warto umocnić wartość aksjologiczną Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Potrzeba jednoznacznej preambuły. Czy ma to oznaczać wprost zwrot „Invocatio Dei"? Osobiście uważam, że powinno być w stopniu większym, niż jest to obecnie, odwołanie się do Boga i chrześcijańskiej historii naszego narodu. Ale też w owej preambule powinna być zawarta „deklaracja wolnościowa". Byłoby to odwołanie się do tego, co w naszej historii jest zasadniczym sensem. A zasadniczym sensem polskich dziejów była zawsze wolność...

Sądzę, że taka „wolnościowa preambuła" miałaby istotne znaczenie w niespokojnym kontekście międzynarodowym. Byłaby sygnałem determinacji współczesnych pokoleń Polaków w zakresie obrony polskiej wolności – tej zbiorowej i tej indywidualnej. Obecna preambuła – efekt kulawego kompromisu w Sejmie pozbawionym prawicy z największą w historii III RP przewagą koalicji SLD–PSL – takiej „deklaracji wolnościowej" ani rzeczywistego „Invocatio Dei" nie zawiera. Szkoda, bo powinna. Jest do dyskusji, czy preambuła konstytucyjna miałaby się zaczynać od słów „W imię Boga Najwyższego", ale poza dyskusją jest samo odwołanie się, w takiej czy innej formie, do Boga.

W wymiarze podziału władz i sprawnego rządzenia państwem oczekiwałbym, że nowa konstytucja zadeklaruje wreszcie realny podział władzy w Polsce i to, jak mają wyglądać między rządem a prezydentem. Trzeba w końcu podjąć ostateczną decyzję, czy idziemy w kierunku systemu parlamentarno-gabinetowego czy prezydenckiego. Jeżeli nowa ustawa zasadnicza będzie zwieńczeniem publicznej debaty na ten temat, to świetnie. Przyjęcie systemu kanclerskiego z nową pozycją premiera, który ma prawo wydawać polecenia swoim ministrom (obecnie w praktyce takiej mocy nie ma) – wydaje się kusząca.

Na razie mamy schizofreniczną sytuację prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych, a więc mającego bardzo mocny mandat społecznego zaufania, a jednocześnie z bardzo ograniczonymi kompetencjami w relacjach z rządem RP. Prezydent dzisiaj to mocarz, gdy chodzi o poparcie społeczne, i karzeł, gdy chodzi o formalnoprawne instrumenty wpływania na polską politykę. Oczywiście wykluczony jest system prezydencko-dyktatorski, jaki istnieje w Rosji i niemal w całym układzie postsowieckim. Jeżeli już myśleć o systemie prezydenckim, to takim jak w Europie Zachodniej, a konkretnie, w szczególności, przy wszystkich różnicach, we Francji. Warto skopiować też doświadczenie Niemiec. A ponieważ wybór między systemem prezydenckim a kanclerskim jest fundamentalny dla ustroju i przyszłości Polski, to decyzję tę należy pozostawić narodowi w drodze referendum.

Bez „państw w państwie"

Narastają opinie, że trzeba znacznie precyzyjniej uregulować trójpodział władzy w naszym kraju. Sami prawnicy twierdzą, że dziś sądownictwo znalazło się niejako poza państwem. Olbrzymia większość sędziów pełni swą służbę – nie waham się tego tak określić – dla państwa w sposób absolutnie uczciwy i obiektywny. Jednak krytykom tego systemu chodzi o rozwiązania systemowe i możliwość zwiększenia roli państwa właśnie przez sądownictwo, które, jak powtarzają, nie może być samotną wyspą, ale musi być integralną częścią systemu państwowego. I to częścią, która realnie działa w imieniu państwa polskiego.

Powtarzam te opinie, żeby pokazać, że jest jakiś problem, choć osobiście uważam, że w takim czy innym zapisie konstytucyjnym autonomia sądownictwa jest konieczna. Zapewne jednak usłyszymy w tym momencie pytania o granice tej autonomii. Nawet jeśli mamy inne zdanie, nie udawajmy, że tych pytań nie ma i nie zbywajmy ich milczeniem. Sytuacja, w której Kowalski czy Nowak podkreśla, że sądy Rzeczypospolitej to „państwo w państwie", jest groźna dla państwa, nawet jeżeli Kowalski czy Nowak nie mają prawniczego wykształcenia. Bo przecież, na miłość boską, nie muszą go mieć.

Częścią pożądanych zmian konstytucyjnych powinna być zmiana tworzenia prawa. Powinniśmy wziąć, powtarzam po raz kolejny, przykład z zachodniego sąsiada, powinniśmy skopiować jego doświadczenie i zmienić reguły gry odnośnie do relacji prawo polskie – prawo Unii Europejskiej. Trzeba zapisać nie półgębkiem, ale bardzo jednoznacznie, że to Konstytucja RP jest najwyższym prawem na terytorium naszego państwa, a nie prawo unijne. Niemcy wprost to uczynili. Teraz Bundestag w praktyce reguluje tempo integracji Niemiec z Unią! To niemiecki parlament ma decydujący głos odnośnie do tego, które unijne dyrektywy przyjąć i kiedy, a które poprawić.

Jeżeli dzisiaj sami prawnicy, ba, prawnicy z tytułami naukowymi, mówią, że teraz stworzenie dobrej ustawy w Polsce to przypadek występujący wbrew regule, to naprawdę nie wynika to wyłącznie ze złej woli nawet marnej jakościowo większości koalicyjnej, ale ze złego systemu. To trzeba zmienić. Ustawodawstwo dotyczące praw obywatelskich musi być bardziej precyzyjne. Ale też tak zwane prawa społeczne, uprawnienia społeczeństwa wynikające z konstytucji muszą być bardziej skonkretyzowane.

Dziś w praktyce mamy wiele praw zawartych w Konstytucji RP, które niewiele znaczą. Stawiam pytanie: czy zapisy dotyczące gospodarki społecznej, gospodarki narodowej w obecnej konstytucji są zgodne czy też raczej realnie sprzeczne z „zapisami budżetowymi" w tejże ustawie zasadniczej? Trzeba się też zastanowić – przy całym szacunku dla członków tych organów państwowych uwzględnionych expressis verbis w Konstytucji RP – nad dalszym utrzymywaniem w ustawie zasadniczej na przykład Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji jako organu państwa. Jestem otwarty na argumenty „za", ale osobiście jako ktoś, kto w swoim czasie, przed przeszło dwiema dekadami głosował za nadaniem KRRiT statusu organu państwowego, uważam, że te dwadzieścia parę lat negatywnie zweryfikowało także to konstytucyjne umocowanie tego organu. Dlatego nie jestem przekonany, czy rzeczywiście Krajowa Rada, odpowiedzialna za ład radiowo-telewizyjny, musi mieć aż rangę konstytucyjną. Będę wdzięczny, jeśli ktoś mnie przekona, że nie mam racji. Ale chyba każdy, czy prawie każdy, przyzna, że tych konstytucyjnych i realnych organów władzy w Polsce jest cokolwiek za dużo, bo to przecież i prezydent państwa, i rząd RP, i Narodowy Bank Polski, i de facto, bo przecież nie de jure, Ministerstwo Finansów, a jeszcze na dodatek KRRiT.

Jestem też bardzo otwarty na argumentację tych, którzy chcą mnie i wiele innych osób przekonać, że „korporacyjne" artykuły w konstytucji, zapisy, które bronią różnych korporacji zawodowych i powodują, że owych korporacji broni (bo cóż ma robić, skoro stoi na straży konstytucji?) Trybunał Konstytucyjny, powinny tam pozostać. Wiele osób, w tym także utytułowanych prawników, mówi, że powinny być one wycofane.