Błędy Obamy wobec Polski

Popularność Baracka Obamy w Europie osłabła. Mieszkańcy Starego Kontynentu są rozczarowani jego polityką wobec Unii. Słusznie?

Jamie M. Fly:

Podobnie jak wielu Amerykanów, również Europejczycy mogą czuć się zawiedzeni tym, jak przebiega prezydentura Baracka Obamy. Podczas kampanii wyborczej Obama rozbudził nadzieje zarówno w kraju, jak i za granicą. Kiedy latem 2008 roku odwiedził Stary Kontynent, zaprezentował się jako polityk zdecydowanie bardziej proeuropejski niż jego poprzednik, George W. Bush. Można było oczekiwać, że Europa stanie się jednym z priorytetów jego prezydentury, że Obama będzie chciał naprawić to, co w oczach wielu Europejczyków zepsuł Bush w dziedzinie stosunków transatlantyckich. Ale Obama przyjął inną strategię. I choć generalnie jego podejście do Europy wydaje się  bardziej „strawne" dla jej mieszkańców, to jednak obecna administracja szybko określiła priorytety swojej polityki zagranicznej poza Starym Kontynentem: w Rosji czy Chinach. Koncentruje się też raczej na wzrastających potęgach takich jak Chiny czy Indie, ale również na Turcji czy Brazylii. Obama nie zwraca dostatecznej uwagi na historyczne więzi pomiędzy USA i Europą, wspólne dla nas wartości czy powiązania gospodarcze.

Czy dlatego, że sytuacja na arenie międzynarodowej uległa zmianie? Dziś strategiczne interesy USA znajdują się raczej w Azji czy w Ameryce Południowej.

Istnieją obiektywne trendy, które każdy prezydent musi wziąć pod uwagę. Kryzys strefy euro czy – ogólnie – problemy ekonomiczne, które zawładnęły Europą, na pewno do takich należą. Zdominowały one politykę europejską, ale przede wszystkim postawiły znak zapytania nad przyszłością strefy euro czy też w ogóle integracji europejskiej.

Punktem zwrotnym w stosunkach USA z Europą Środkową było wycofanie się Obamy z instalacji tarczy antyrakietowej w Polsce i Czechach. Był to symboliczny moment, w którym my, Polacy, oraz nasi sąsiedzi uświadomiliśmy sobie, że kierunek polityki zagranicznej USA się zmienia.

To nie była dobra decyzja. Obecna administracja nie porzuciła jednak całkowicie tego pomysłu. Najwięcej zastrzeżeń wywołał styl podjęcia tamtej decyzji, a następnie jej ogłoszenie. Oczywiście dla nikogo nie było niespodzianką, że nowy prezydent nie jest zwolennikiem tarczy. Zarówno my w Waszyngtonie, jak i osoby zaangażowane w realizację projektu po drugiej stronie oceanu, byliśmy świadomi, że w pierwszych miesiącach prezydentury Obamy rewidowano system anytrakietowy. W procesie tym uczestniczyło wielu polityków i specjalistów z Europy. Strona amerykańska nie zadała sobie jednak trudu, żeby wyjaśnić Polakom i Czechom, że planowana jest zmiana strategii i na czym miałaby ona polegać. Politycy w Warszawie i Pradze zostali przez prezydenta Obamę postawieni w niezręcznej sytuacji, stracili na wiarygodności w oczach swoich wyborców. Wielu polityków zaryzykowało kariery, angażując się w projekt, który miał też wielu przeciwników, i zapłaciło za to wysoką polityczną cenę. Ponadto w przypadku Polski decyzja o ogłoszeniu rezygnacji z tarczy w 70. rocznicę napaści Związku Radzieckiego na wasz kraj była zdecydowanie nie na miejscu...

Lech Wałęsa i Vaclav Havel wystosowali wtedy list do amerykańskiego prezydenta. Apelowali, by USA nie lekceważyły Europy Środkowej. Mieli rację?

Tak. Szczególnie w przypadku Polski, ale do pewnego stopnia również w Czechach, nie sama tarcza była najistotniejsza. Szło o wyraz zaangażowania USA w regionie. Warszawie szczególnie zależało na amerykańskiej obecności w Polsce i tarcza miała w symboliczny sposób przypieczętować sojusz polsko-amerykański. Miała być dla Polski gwarantem bezpieczeństwa, szczególnie w odniesieniu do Rosji, ale i innych globalnych zagrożeń. Miała potwierdzić, że traktujemy was serio. Na szczęście administracji Obamy udało się znaleźć inny sposób, żeby Amerykanie chociaż w jakimś stopniu byli obecni w Polsce. Mowa o nowym systemie obrony przeciwrakietowej w Europie, której będziecie częścią. Tego samego nie można jednak powiedzieć w odniesieniu do Czech. Nie udało się zrekompensować im rezygnacji z tarczy, co niestety w poważny sposób odbiło się na stosunkach amerykańsko-czeskich.

W liście liderzy środkowoeuropejscy ostrzegli Obamę przed rewizjonistycznymi ambicjami Rosji. Czy wycofanie się z tarczy to był efekt sprzeciwu Moskwy? Czy też „polityki resetu", czyli strategii ocieplania stosunków USA z Rosją?

Jestem pewien, że nowa polityka prezydenta Obamy w stosunku do Moskwy miała znaczenie przy podjęciu decyzji o rezygnacji z tarczy. Biały Dom wysłał na Kreml wymowny sygnał, że poważnie myśli o ocieplaniu stosunków pomiędzy Waszyngtonem a Moskwą. I że „reset" należy do głównych priorytetów Obamy. Rosja nie jest również zadowolona z planów rozmieszczenia nowego systemu amerykańskiej obrony przeciwrakietowej w Europie. Dlatego też, wydaje się, że prezydent Obama, rezygnując z tarczy w Polsce i w Czechach, do pewnego stopnia ustąpił Rosji, nie posunął się jednak aż tak daleko, jak to przewidywano w niektórych scenariuszach.

Jako były dyrektor ds. przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się broni masowego rażenia w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego USA, wie pan, czy tarcza antyrakietowa faktycznie stanowiła zagrożenie dla Rosji? Tak przedstawiała to Moskwa.

Nie. Ale administracja Obamy również poprzez swoją ówczesną retorykę za bardzo uwiarygodniła wersję Rosjan, jakoby tarcza była dla nich groźna. My, czyli osoby odpowiedzialne za tarczę w poprzedniej administracji i – co wiem na pewno – obecna administracja również, odbyliśmy serię rozmów technicznych ze stroną rosyjską. Dotyczyły rakiet przechwytujących, które miały być zainstalowane w Polsce i technicznych możliwości radaru, który miał stanąć w Czechach. Te kwestie pomiędzy nami a Moskwą były jasne: radar nie mógłby widzieć rosyjskiego terytorium i nikt nie miał co do tego wątpliwości.

Czy  Ameryce opłaciło się wycofać z Europy Środkowej i zwrócić ku Rosji?

Zdecydowanie nie. Częściowo właśnie z powodu strat, jakie Ameryka poniosła, zaniedbując sojuszników w Europie Środkowej. Także dlatego, że polityka ocieplania stosunków z Rosją nie przyniosła pożądanych rezultatów – szczerze mówiąc, ciężko jest dostrzec jakiekolwiek wymierne efekty „resetu". „Reset" okazał się porażką prezydenta Obamy. Więcej, przyczynił się do wzmocnienia rosyjskiego reżimu, który przecież nadal miewa problemy z przestrzeganiem praw człowieka oraz zasad demokratycznego państwa. O tych kwestiach Obama nie chce jednak ze stroną rosyjską rozmawiać, obawiając się negatywnych skutków dla polityki ocieplenia.

Tymczasem Polska przybrała proeuropejski kurs i też postanowiła ocieplić stosunki z Moskwą. Aż 68 proc. Polaków uznało ubiegłoroczną wizytę Baracka Obamy w Polsce za nieistotną.

Wydaje się, że administracja USA sama uznała swoją wcześniejszą politykę za błędną, gdyż od pewnego czasu obserwujemy zmianę wobec Warszawy i innych stolic Europy Środkowej. I choć nadal pozostawia ona wiele do życzenia, to prezydent Obama stara się częściej rozmawiać z partnerami z waszego regionu, przykłada większą wagę do spraw, które są dla nich istotne.

W ostatnim czasie USA zamknęły swoją ambasadę w Damaszku i zwróciły się z prośbą do Polski, by reprezentowała ich interesy w Syrii. Czy tę decyzję również możemy odczytywać jako wzrost zainteresowania Obamy Polską?

Reprezentowanie innego kraju, szczególnie w tak nieprzyjaznych warunkach, jakie panują w Syrii, to nie lada zadanie i jesteśmy wdzięczni Polsce, że się go podjęła. Kilka lat temu – jeszcze pod rządami prezydenta Busha – pojawiła się sugestia, żeby w przyszłości powierzać tego typu zadania państwom sojuszniczym. Ta decyzja jest wyrazem zaufania i bliskiej współpracy pomiędzy naszymi państwami, aczkolwiek nie przeceniałbym wagi tego wydarzenia. Różne państwa są przez nas proszone o reprezentowanie naszych interesów, w zależności od okoliczności.

Czy powinniśmy oczekiwać zmian w polityce zagranicznej wobec Europy, w tym Polski, jeśli to republikanin pokona w listopadzie demokratę Obamę?

Mam nadzieję, że tak. Prezydent-republikanin na pewno będzie poświęcał więcej uwagi tradycyjnym sojusznikom Ameryki niż Obama. Nie spodziewałbym się jednak żadnej rewolucji. Raczej powrotu do typowej dla Partii Republikańskiej polityki zagranicznej opartej na tradycyjnych, sprawdzonych sojuszach, od której administracja Obamy się odwróciła, umniejszając znaczenie naszych koalicjantów – nie tylko w Europie Środkowej, ale również takich jak Wielka Brytania, Japonia czy Korea Południowa.