Polska wciąż nadużywa tymczasowych aresztowań

ETPC nakłada na nas kolejne kary za zbyt długie trzymanie ludzi w areszcie. To problem systemowy.

Aktualizacja: 30.10.2023 09:03 Publikacja: 30.10.2023 03:00

Polska wciąż nadużywa tymczasowych aresztowań

Foto: Fotorzepa, Piotr Guzik

W czwartek Europejski Trybunał Praw Człowieka nakazał naszemu krajowi zapłacić 6,5 tys. euro zadośćuczynienia Katarzynie P., współtwórczyni Amber Gold. Strasburg orzekł, że Polska naruszyła art. 5 ust. 3 Europejskiej konwencji praw człowieka, nakazujący rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie lub zwolnienie podejrzanego. Tymczasem skarżąca spędziła w areszcie łącznie osiem i pół roku. Dodatkowo rząd polski zobowiązał się zapłacić kolejne 1,5 tys. euro za czasowe uniemożliwienie jej widzeń z rodziną.

Areszt jako kara

Nie jest to przypadek odosobniony. ETPC regularnie wydaje wyroki stwierdzające podobne naruszenia, a sytuacja nie zmienia się od lat. Zdaniem obrońców praw człowieka mamy do czynienia z problemem systemowym.

– Prokuratorzy są skorzy do wnioskowania o tymczasowe aresztowanie, a sędziowie – nieskorzy do oddalania tych wniosków – mówi dr Piotr Kładoczny z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. – Powodem jest tzw. rutyna sędziowska, która sprawia, że łatwiej zgodzić się z takim wnioskiem, niż mu zaprzeczać. Bo wówczas trzeba pisać uzasadnienie odmowy – podkreśla.

I dodaje, że także opinia publiczna domaga się, by raczej aresztować, niż wypuścić, podejrzanego, zwłaszcza w tak dużej sprawie jak Amber Gold.

Czytaj więcej

Wojciech Tumidalski: Areszt tymczasowy to nie kara. Skończmy z populizmem

– W świadomości społecznej samo aresztowanie zastępuje karę – tłumaczy Piotr Kładoczny. – Dlatego sądy nie są chętne do wypuszczania z aresztu, bo oskarżony może uciec albo popełnić inne przestępstwo – podsumowuje.

Podkreśla przy tym, że sąd nie ma zbyt wiele czasu, by zapoznać się z dokumentami dołączonymi do wniosku.

– Jednym z elementów, które się na to składają, jest fakt, że kary zasądzane od ETPC są zwykle bardzo niskie. Kilka tysięcy euro dla państwa jest nieodczuwalne. Z drugiej strony nawet ogromne kary zasądzone przez TSUE nie zrobiły wrażenia na jeszcze istniejącym rządzie – dodaje.

Wskazuje przy tym, że prawa więźniów nie są priorytetowe dla żadnego rządu, gdyż opinia publiczna nie formułuje w tej sprawie oczekiwań.

– Przeciwnie, pojawiają się nawet głosy oburzenia, dlaczego więźniowie mieliby żyć w warunkach lepszych niż pacjenci szpitali itp. – tłumaczy ekspert. – A odnosząc się do przykładu Amber Gold, przeświadczenie, że osoba, która dopuściła się tak poważnych przestępstw, miałaby jeszcze z tego powodu „skorzystać”. Wiele osób uważa sam areszt za formę kary, ich zdaniem zasłużonej – podsumowuje.

Wzrastające wskaźniki

We wrześniu Helsińska Fundacja Praw Człowieka opublikowała raport na temat praktyki stosowania tymczasowego aresztowania w Polsce. Wskazano w nim, że ten problem został zdiagnozowany przez ETPC już w 2009 r.

Średnia liczba tymczasowo aresztowanych wzrosła od 2016 r. do 2022 r. aż o 60 proc. Biorąc pod uwagę tylko tych przebywających w areszcie ponad rok, w ciągu ostatnich pięciu lat liczba ich wzrosła ze 103 do 291, a tych aresztowanych ponad dwa lata – z 2 w 2014 r. do 51 w 2022 r., a więc 25 razy.

Nieznacznie spadł odsetek wniosków o tymczasowe aresztowanie zatwierdzanych przez sądy. W 2022 r. wyniósł 87 proc., a pięć lat wcześniej – 90 proc. Ale już w przypadku wniosków o przedłużenie tego środka zabezpieczającego odsetek zgód wyniósł 95 proc.

Czytaj więcej

Plaga długich aresztów. ETPC nakłada kolejne kary na Polskę

Raport wykazał też, że całkowicie iluzoryczna jest kontrola instancyjna takich orzeczeń – w przypadku sądów rejonowych uwzględniono 3,6 proc. zażaleń, w przypadku okręgowych... 0,05 proc.!

Badania prof. Katarzyny Dudki (sprzed dwóch lat, ale opublikowane w lipcu) pokazują, że ponad jedna trzecia sędziów mówi, że nadużywanie aresztu wynika z rutyny sędziowskiej, drugie tyle twierdzi, że ze złego stosowania przepisów. 45 proc. uważa zaś, że przedłużanie aresztu wynika z faktu, iż same procesy się wydłużają. To całkowicie sprzeczne ze standardem art. 5 konwencji – wskazuje Piotr Kładoczny.

– Sądy nie powinny ograniczać się do tego, jak czyn kwalifikuje prokurator, ale uwzględniać też to, co na danym etapie postępowania udało się uzyskać – tłumaczy zaś Krzysztof Izdebski. – I jeśli nie ma przesłanek, powstrzymać decyzję o aresztowaniu. To więc kwestia edukacji nie tylko sędziów i prokuratorów, ale całego społeczeństwa, które musi zrozumieć, że areszt nie jest karą, a rezygnacja z niego nie oznacza uniewinnienia – dodaje.

Opinia dla „Rzeczpospolitej”
Dariusz Mazur, rzecznik prasowy Stowarzyszenia Sędziów Themis

Jeśli wskaźniki przestępczości spadają, a liczba osadzonych i tymczasowo aresztowanych w tym samym czasie wzrasta, to jest to jakiś problem systemowy. Niewątpliwie jest w tym istotny udział sędziów, bo nie da się pozbawić wolności bez decyzji sądu. System powinien oferować więcej rozwiązań alternatywnych wobec tymczasowego aresztowania, jak np. dozór elektroniczny. W wielu krajach jest to środek zapobiegawczy (i to skuteczny), a u nas tylko forma odbywania kary. W sprawach o zabójstwo, inne zbrodnie czy udział w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze zbrojnym decyzje o zastosowaniu tymczasowego aresztowania nie są raczej kontrowersyjne, ale już np. w przypadku innego rodzaju przestępstw, np. gospodarczych, pojawiają się wątpliwości. Dyskusyjne jest, czy przesłankę „wysokiego zagrożenia karą” można w ogóle stosować jako samodzielną podstawę tymczasowego aresztowania.

W czwartek Europejski Trybunał Praw Człowieka nakazał naszemu krajowi zapłacić 6,5 tys. euro zadośćuczynienia Katarzynie P., współtwórczyni Amber Gold. Strasburg orzekł, że Polska naruszyła art. 5 ust. 3 Europejskiej konwencji praw człowieka, nakazujący rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie lub zwolnienie podejrzanego. Tymczasem skarżąca spędziła w areszcie łącznie osiem i pół roku. Dodatkowo rząd polski zobowiązał się zapłacić kolejne 1,5 tys. euro za czasowe uniemożliwienie jej widzeń z rodziną.

Pozostało 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo karne
Słynny artykuł o zniesławieniu ma zniknąć z kodeksu karnego
Prawo karne
Pierwszy raz pseudokibice w Polsce popełnili przestępstwo polityczne. W tle Rosjanie
Podatki
Kiedy ruszy KSeF? Ministerstwo Finansów podało odległy termin
Konsumenci
Sąd Najwyższy orzekł w sprawie frankowiczów. Eksperci komentują
Podatki
Ministerstwo Finansów odkryło karty, będzie nowy podatek. Kto go zapłaci?
Materiał Promocyjny
Co czeka zarządców budynków w regulacjach elektromobilności?