Bariery w dostępie OFE do rynku VC
Na koniec grudnia 2023 r. do OFE należało ponad 14,5 mln członków, a ich aktywa wyniosły ponad 208,12 mld zł. Specyfika OFE polegająca na gromadzeniu i zarządzaniu środkami przyszłych emerytów posłużyła ustawodawcy do nakreślenia ograniczonego katalogu dopuszczalnych inwestycji OFE. Argumentowane to jest przede wszystkich potrzebą zapewnienia stabilnego wzrostu wartości aktywów oraz ich bezpieczeństwa. W obrębie inwestycji w akcje oraz inne instrumenty udziałowe OFE zasadniczo bazują wyłącznie na płynnych walorach dopuszczonych do obrotu na rynkach regulowanych bądź będących przedmiotem publicznych ofert. Z drugiej strony mamy rosnący rynek funduszy venture capital w Polsce, często działających w oparciu o środki PFR czy innych instytucji publicznych. Fundusze te inwestują z reguły w tak zwane startupy, czyli w przedsiębiorstwa we wczesnej fazie rozwoju o wysokim potencjalne innowacyjności, ale jednocześnie przy dużym stopniu ryzyka inwestycyjnego. Co do zasady na rynku polskim fundusze VC działają w formie alternatywnych spółek inwestycyjnych i przez to przyjmują formę prywatnych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek komandytowych lub komandytowo-akcyjnych – w wszystkich przypadkach niepublicznych i nienotowanych na rynkach akcji. Tym samym przepisy o funkcjonowaniu funduszy emerytalnych w zakresie dopuszczalnych lokat OFE uniemożliwiają de iure inwestycje OFE w instrumenty alternatywnych spółek inwestycyjnych działających na rynku VC. Jest wiele powodów, dla których taka sytuacja nie jest optymalna.
Potencjał większego wzrostu wartości lokat OFE
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na wysoki potencjał zwrotu z inwestycji na rynku VC. Fundusze VC mają potencjał generowania wyższych zwrotów niż tradycyjne inwestycje, takie jak akcje i obligacje. Sukcesy w inwestowaniu w startupy mogą przynieść znaczne zyski, co może poprawić ogólną wydajność portfela OFE. Oczywiście wysoki potencjał zwrotu wiąże się z podwyższonym ryzykiem. Duża cześć przedsiębiorstw typu startup w które inwestują fundusze VC nie realizuje swoich założeń biznesowych i ulega likwidacji. Jednocześnie niektóre generują ponad przeciętne stopy zwrotu, w szczególności, gdy wprowadzają na rynek przełomowy pod względem technologii produkt. Dlatego z punktu widzenia w szczególności stosunkowo młodych uczestników OFE generowane na rynku VC stopy zwrotu mogą być atrakcyjne. Synergię pomiędzy OFE oraz funduszami VC można odnaleźć również na płaszczyźnie długości horyzontu inwestycyjnego. Zarówno OFE, jak i fundusze VC z reguły inwestują w perspektywie długoterminowej. W przypadku OFE inwestują one z myślą o długoterminowej przyszłości swoich członków – przyszłych emerytów. Z kolei fundusze VC mają horyzont czasowy od kilku do kilkunastu lat – wynika to z faktu że startupy będące na wczesnym etapie rozwoju potrzebują czasu na realizację swoich biznesplanów, w szczególności gdy potrzebują kolejnych rund finansowania. W modelowej sytuacji po osiągnięciu przez startup progu rentowności lub walidacji rynkowej produktu, fundusz VC potrzebuje jeszcze określonego czasu na znalezienie nabywcy akcji startupu i dezinwestycje. Standardowo budowa portfela startupów w funduszu VC oraz późniejszy okres dezinwestycji zajmuje około 8-10 lat. Mając na uwadze niską podaż kapitału długoterminowego na rynku inwestorskim w Polsce przez co fundusze VC doznają istotnych utrudnień w funkcjonowaniu, to pojawienie się na rynku OFE jako inwestora w funduszu VC mogłoby istotnie wpłynąć na rozwój tego segmentu inwestycji. Trzeba mieć na uwadze, że inwestowanie w fundusze VC wspiera rozwój innowacyjnych firm i technologii. Takie inwestycje mogą przyczynić się do wzrostu gospodarczego, tworzenia nowych miejsc pracy oraz poprawy konkurencyjności gospodarki. Dopuszczenie wiec OFE do tego segmentu rynku miałoby niewątpliwie korzystny wymiar ogólnogospodarczy. Fundusze VE zasilone środkami z OFE mogłyby przyczynić się do większego rozwoju krajowych startupów i firm technologicznych, co z kolei może zwiększyć globalną konkurencyjność polskiej gospodarki.
Zwiększenie dywersyfikacji portfela OFE
Z perspektywy dywersyfikacja portfela aktywów OFE, inwestycje w fundusze VC mogłoby znacząco zwiększyć zróżnicowanie portfela OFE w odniesienia do poszczególnych kategorii lokat a także co niezwykle ważne doprowadzić do zmniejszenia zależności OFE od tradycyjnych publicznych rynków finansowych. Ponadto należy zwrócić uwagę, iż Fundusze VC inwestują w różnorodne sektory i technologie, co pozwala dodatkowo na rozproszenie ryzyka na poziomie portfela funduszu VC. Przyjmuje się w portfelach polskich funduszy VC średnio znajduje się 10 przedsiębiorstw typu startup przez co wynik całego funduszu VC nie zależy od wyniku pojedynczych firm. Ponadto Fundusze VC inwestują głównie w firmy prywatne, co pozwala OFE zmniejszyć zależność od wahań giełdowych i rynków publicznych. To może być korzystne w okresach zmienności rynkowej. Z drugiej strony płynności inwestycji w fundusze VC jest niska, co przekłada się także na trudności z wyceną portfela w sytuacji braku rynku aktywnego pozwalającego określić wartość godziwą inwestycji. Natomiast trzeba też wziąć pod uwagę, że innowacyjne firmy często rozwijają produkty i usługi, które są mniej podatne na inflację. Inwestycje w takie firmy mogą więc działać jako zabezpieczenie przed rosnącymi kosztami życia, co jest ważne dla ochrony realnej wartości oszczędności emerytalnych.
Rola OFE w rozwoju rynku finansowego
Należy podkreślić, że inwestowanie w firmy typu startup wymaga specjalistycznej wiedzy i doświadczenia po stronie zarządzających Funduszem VC. Takich kompetencji zapewne trudno szukać dzisiaj wśród zarządzających OFE. Udział OFE na rynku VC może więc pośrednio prowadzić do ogólnego wzrostu kompetencji w sektorze finansowym. Może to również przyczynić się do dalszego rozwoju rynku kapitałowego w Polsce jako systemu przepływu kapitału. Z drugiej strony należy przyznać, iż zarządzanie funduszem VC może wiązać się z wyższymi opłatami za zarządzanie, niż na ryku publicznym. Dobór startupów do portfela oraz późniejszy nadzór nad tymi przedsiębiorstwami wymaga wysokiego wysiłku zarządczego na poziomie funduszu VC. Finalnie aktywa OFE byłby obciążone opłatami administracyjnymi w większym rozmiarze.
Potrzeba zmian legislacyjnych
Podsumowując, inwestowanie przez OFE w fundusze VC może przynieść znaczące korzyści finansowe i strategiczne, zarówno dla członków funduszy, jak i dla szerszej gospodarki. Potencjalnie wyższe zwroty, dywersyfikacja ryzyka i wsparcie dla innowacyjnych firm to tylko niektóre z argumentów przemawiających za takim podejściem inwestycyjnym. Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów OFE mogą wprawdzie dokonywać ekspozycji na rynek VC pośrednio w formule obejmowania certyfikatów polskich funduszy inwestycyjnych zamkniętych lub europejskich instytucji wspólnego inwestowania, które działają na tym rynku. Jednakże ze względu na wysokie koszty administracyjne tych struktury, wydaje się to niewystarczające i przy uwzględnieniu charakteru OFE potrzebne byłyby zmiany legislacyjne, aby wprost wprowadzić możliwość inwestycji OFE w alternatywne spółki inwestycyjne. Oczywiście postulat bezpieczeństwa portfela aktywów OFE wymagałby wprowadzenia limitów inwestycji OFE na rynku funduszy VC i w tym zakresie właściwy byłby limit 10% analogiczny jak w przypadku otwartych funduszy inwestycyjnych dla inwestycji w papiery wartościowe inne niż dopuszczone do obrotu na rynkach regulowanych.
