Brak zdolności do pracy nie gwarantuje renty

Tylko niedyspozycja zdrowotna, która powoduje niezdolność do pracy, daje możliwość uzyskania świadczenia z ZUS. I to też wyłącznie wtedy, gdy spełnione są wszystkie ustawowe warunki. O jakie ustawowe warunki chodzi?

O te określone w ustawie z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna).

Trzy wymogi

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

- jest niezdolny do pracy,

- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

- stał się niezdolny do pracy w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3 – 8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11 – 12, pkt 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15 – 17 oraz art. 7 pkt 1 – 4, 5 lit. a, pkt 6 i 12 ustawy emerytalnej, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Ten ostatni wymóg nie dotyczy osób, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz są całkowicie niezdolne do pracy.

Rokowania mają znaczenie

Definicję niezdolności do pracy zawiera art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej. Przewiduje ona, że niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolny do pracy jest ten, kto nie może wykonywać jakiejkolwiek pracy, a częściowo – kto w znacznym stopniu utracił zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do realizacji zadań służbowych uwzględnia się:

- stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,

- możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy i celowość przekwalifikowania zawodowego; bierze się tu pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Zaznaczyć przy tym należy, że choroba uniemożliwiająca wykonywanie pracy w wyuczonym zawodzie nie jest równoznaczna z niezdolnością do pracy w rozumieniu art. 12 i 13 ustawy emerytalnej.

Podobnie uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 18 maja 2010 (I UK 22/10). Stwierdził, że czym innym jest konkretne zatrudnienie, na wykonywanie którego nie wyraża zgody lekarz medycyny pracy, i czym innym szersza ocena, stwierdzająca brak niezdolności do pracy, która nie odnosi się do jednego stanowiska pracy, ale do pracy zgodnej z kwalifikacjami.

Po przekwalifikowaniu

Dlatego też dla oceny, czy dana choroba stanowi wystarczającą przesłankę uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, konieczne jest nie tylko określenie, czy ubezpieczony zachował zdolność do wykonywania pracy w dotychczasowym zawodzie.

Trzeba też ustalić możliwości dalszego wykonywania pracy w ramach posiadanych kwalifikacji, lecz w innych warunkach niż dotychczase.

Oznacza to, że przy określaniu niezdolności do pracy bierze się pod uwagę wszystkie te okoliczności, a nie tylko wyuczony zawód. I uwzględnia się, że o prawie do renty z tytułu niezdolności do pracy decyduje brak rokowania odzyskania zdolności do pracy

- w dotychczasowym zawodzie lub

- po przekwalifikowaniu.

Jeszcze jedno, z uzasadnienia wyroku SN z 12 lipca 2005 (II UK 288/04) wynika, że samo istnienie schorzeń powodujących konieczność pozostawania w stałym leczeniu nie stanowi samodzielnej przyczyny uznania częściowej niezdolności do pracy, jeśli leczenie to jest na tyle skuteczne, że przywraca zdolność do pracy, chociaż w pewnych okresach wymaga czasowych zwolnień lekarskich.

Również stwierdzenie choroby zawodowej przez państwowego inspektora sanitarnego nie jest równoznaczne z istnieniem niezdolności do pracy z powodu tej choroby.

Zwracał na to uwagę Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 12 grudnia 2000 (III AUa 50/00).

Zasady postępowania

Oceny, czy choroba powoduje niezdolność do pracy, dokonuje lekarz orzecznik ZUS. Przy czym od jego orzeczenia można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej. Zatem osoba niezadowolona z oceny jej stanu zdrowia może skorzystać z tego rozwiązania. Wniesienie sprzeciwu warunkuje także dopuszczalność dalszego postępowania odwoławczego przed sądem.

Po wydaniu orzeczenia przez komisję oddział ZUS wydaje decyzję, w której przyznaje lub odmawia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, uwzględniając także pozostałe warunki określone w art. 57 ustawy emerytalnej. Od tej decyzji ubezpieczony może w ciągu miesiąca wnieść odwołanie do właściwego sądu okręgowego. Pouczenie w tym zakresie powinno znajdować się w treści decyzji ZUS.

Przed sądem ubezpieczony i ZUS są równorzędnymi stronami. Gdy przedmiotem sporu jest określenie, czy choroba ubezpieczonego powoduje jego niezdolność do pracy, sąd korzysta z pomocy biegłych lekarzy specjalistów, którzy po zbadaniu ubezpieczonego i po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną sporządzają opinię o jego stanie zdrowia. Opinia ta stanowi następnie istotny dowód przy ocenianiu przez sąd niezdolności do pracy i rozstrzyganiu o prawie do renty.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach