Kowal dla „Rzeczpospolitej”: Polska polityka wschodnia nie istnieje

"Rzeczpospolita": Przywódcy krajów UE, dzięki zabiegom Donalda Tuska, wydali oświadczenie wskazujące na Rosję jako odpowiedzialną za atak na Mariupol.

Paweł Kowal, były wiceminister spraw zagranicznych, były europoseł, szef Rady Krajowej Polski Razem: Dobrze, że Donald Tusk przestał ograniczać się tylko do tweetów i spróbował znaleźć wspólne stanowisko między liderami UE. Tym bardziej, że wspólne stanowisko było trudne do ustalenia, co widać po tym, że oświadczenie w połowie składa się z cytatów z poprzednich oświadczeń.

Przeciwnikiem nałożenia nowych sankcji na Rosję jest przewodniczący Parlamentu Europejskiego.

Głos Martina Schultza nie ma większego znaczenia, poza politycznym. Parlament Europejski nie ma kompetencji do nałożenia sankcji na Rosję, ani ich zablokowania.

Oświadczenie jest krokiem w stronę zawieszenia broni na Ukrainie?

Przedmiotem rozmowy UE z Rosją powinno być żądanie całkowitego wycofania politycznego, militarnego dla rebeliantów, a nie wyzwanie Rosjan do tego, żeby ich potępili. Z punktu widzenia Polski, jedynym dobrym scenariuszem byłoby gaszenie rebelii. Jeśli ona się utrzyma, nawet jeśli się ją potępi, oznacza to postępujące destabilizowanie Ukrainy i tragedię dla Polski. Nie chodzi tylko o bezpieczeństwo, ale również o problem imigracji i ryzyko sanitarne.

Czego spodziewa się pan po czwartkowym spotkaniu unijnych szefów dyplomacji?

Liczę, że polski minister powie ministrom z innych krajów, żeby poważnie traktowali dotychczasowe postanowienia Unii, że zostanie przyjęty sensowny pakiet nowych sankcji np. w sferze bankowej, że, szerzej rzecz ujmując, polski rząd zrozumie, że czas wychodzić z inicjatywą, bo pewnych spraw nie załatwi za nas Donald Tusk jako szef Rady Europejskiej, bo on ma inne zadania niż polski premier. Czas przeciąć te pępowinę.

Jak nasze władze powinny zareagować na masakrę w Mariupolu?

Dać sygnał opinii publicznej, że traktują sytuację na Ukrainie poważnie. Masakra miała miejsce w sobotę rano, a władze przemówiły w poniedziałek.

Jak można określić polską politykę względem Ukrainy?

Brakuje wiarygodnych sygnałów, że władza widzi związek pomiędzy interwencją Rosji na Ukrainie a bezpieczeństwem Polaków. Jeżeli takie związki w kontekście Amerykanów widzi Zbigniew Brzeziński, tym bardziej kuriozalnie wygląda, gdy politycy w Warszawie zachowują się tak, jakbyśmy byli od Ukrainy oddzieleni jakąś kuloodporną szybą, przez którą nie przedostaną się żadne negatywne skutki wejścia Rosjan do tego kraju.

Mam wrażenie, że Polacy widzą ten związek.

Jeżeli ktoś mieszka w Lublinie albo w Rzeszowie i chwilę się zastanowi, to musi widzieć, że totalne załamanie się ukraińskiej gospodarki, którego jesteśmy blisko, będzie oddziaływało i na jego interesy.

Rząd zaczyna zachowywać się jak późna sanacja. Ci, którzy zostali po marszałku uważali, że sami, i intelektualnie, i operacyjnie, i wojskowo są w stanie uchronić Polskę od wszelkich niebezpieczeństw. Do takiego sposobu myślenia przywykają platformiane elity. Ci politycy mają obowiązek wysłać wiarygodne sygnały do opinii publicznej, że w sprawach bezpieczeństwa biorą na poważnie współpracę z innymi siłami politycznymi, że ta sprawa jest traktowana jako narodowa, a nie partyjna. Być może powinni stworzyć stałą grupę kontaktową, polityczną, która oceniłaby sytuację i potrafiła doradzić.

Jak pan ocenia całą polską politykę wschodnią?

Nie istnieje. Są stosunki międzynarodowe, działają ambasady, dyplomaci dobrze wypełniają swoją rolę, MSZ robi co do niego należy, ale polityka wyparowała jak kamfora. Zaczęło się od pasywnego Donalda Tuska, jako premiera, który ponad trzy lata nie jeździł do Kijowa, a potem przyjął do wiadomości wyizolowanie Polski z formatu normandzkiego (rozmowy Rosji, Ukrainy, Francji i Niemiec – red.), wpisała się w to pani premier, która zwlekała z wyjazdem na Ukrainę i nie przedstawiała wizji realizacji naszych interesów w Europie Wschodniej.

I tak powstały pytania, gdzie się nam podziała polityka zagraniczna? Czy lansujemy jakieś zgodne z własną racją stanu idee na gruncie europejskim, czy mamy jakiś pomysł na wciągnięcie USA do gry politycznej w Europie na trwałe i na nowe otwarcie na Wschodzie?

Jakie konsekwencje może przynieść taka postawa?

Rząd przyjął do wiadomości, że znajdujemy się w aksamitnej izolacji, wszyscy są dla nas mili, ale rozmawiają bez nas. Rosja chce zrobić z Polski Czarnego Piotrusia, który zepsuł jej relacje z Zachodem, co jest oczywiście nonsensem, ale w związku z tym nie chce już dopuścić Polaków do żadnego stołu, przy którym się podejmuje decyzje. Potrzebny jest zwrot, rząd nie może pokornie przyjmować tego do wiadomości.

W lutym 2003 r. odbyła się wielka konferencja Fundacji Batorego z najważniejszymi politykami w Polsce. Na tym spotkaniu, choć sami jeszcze nie byliśmy w Unii, ustalano, jakie są nasze oczekiwania co do polityki wschodniej UE już po rozszerzeniu; wtedy powstawała Europejska Polityka Sąsiedztwa. W 2006 r. prezydent Lech Kaczyński próbował przedstawić swoją wizję Partnerstwa Wschodniego, potem w 2008 r. minister Radosław Sikorski poszedł tym tropem i dzięki sojuszowi z Carlem Bildtem (szef MSZ Szwecji – red.) udało mu się zaproponować Europie pewna wizję polityki wschodniej.

Dzisiaj, kiedy w dramatycznych warunkach krystalizuje się w Brukseli nowa wersja Partnerstwa Wschodniego, nie jesteśmy w stanie przytoczyć żadnego dokumentu, wystąpienia, konferencji, niczego, co premier polskiego rządu w imieniu tego gabinetu by na ten temat powiedział. A trzeba położyć na stole swoje propozycje.

Mszczą się słowa Ewy Kopacz z jej pierwszej konferencji, gdy pytana o Ukrainę mówiła o chowaniu się z dziećmi w domu?

Swoją niezręczną wypowiedzią ściągnęła na siebie gromy, które nie do końca jej się należą. Bo ta linia polityczna była wyznaczona wcześniej, w lutym ubiegłego roku, kiedy Sikorski zrobił coś ważnego na Ukrainie (chodzi o negocjacje porozumienia pomiędzy ukraińską opozycją a prezydentem Wiktorem Janukowyczem z udziałem szefów MSZ Polski, Niemiec i Francji – red), wrócił do Polski i było jasne, że nie ma poparcia rządu. Potem nie odegrał już roli i to nie dlatego, dlatego, że nikt mu w kraju nie dał wsparcia. Minister spraw zagranicznych, chcąc prowadzić dzisiaj politykę, kiedy Polska jest w UE, kiedy cały ten blok polityki europejskiej jest de facto wyjęty z MSZ, niczego nie zrobi, jeśli nie ma poparcia premiera, który da odpowiednie przykazania resortom.

Co Unia Europejska może zrobić dla Ukrainy?

Skończyć z biernością. Rozumienie polskiej polityki zagranicznej od Piłsudskiego przez opozycję demokratyczną po „Kulturę" paryską polegało na przekonaniu, że siedzenie cicho jak mysz pod miotłą jest najgorszą z możliwych strategii, gdy się jest w środku Europy. Bierność prowadziła Polskę do marginalizacji i izolacji na peryferiach Unii. Ponadto trzeba odstraszać. Dokładnie tak, jak widzi to Brzeziński. Nie ma dzisiaj lepszego sposobu na powstrzymywanie wojny, niż pokazywanie, że się nie boimy, że Unia jest blisko z NATO itd.

Głos Polski w obronie Ukrainy nie jest słyszany?

Jest wyciszony, żeby „nie przeszkadzać" innym. A inni mają swoje problemy i naszymi się nie będą zajmowali. Prezydent Komorowski ma instrumenty, by wpływać na rząd i pokazywać obywatelom, że nie jest dla nas bez znaczenia, jak zostanie rozwiązany konflikt na Ukrainie. Świetnym pomysłem był pomysł prezydenta na polsko-amerykańsko-ukraiński fundusz przedsiębiorczości. Miał powstać rok temu, ale tego typu akcja jest nie do zrobienia bez rządu. Minister Schetyna może proponować, powiedzmy, ewakuację Polaków z Donbasu, ale sam MSZ tego nie zrobi. Jakkolwiek byśmy patrzyli, wszystkie szlaki i pomysły prowadzą w Aleje Ujazdowskie. To, że jesteśmy w UE i konieczność koordynacji polityki zagranicznej na poziomie Unii oraz konstytucja wymuszają taki stan spraw, że centralnym punktem prowadzenia polityki jest Rada Ministrów. Bez zaangażowania Ewy Kopacz nie ma efektu. I być go nie może. Aktywizacja musi przyjść ze strony szefa rządu.

Sprawa zamachu na dziennikarzy we Francji miała dla polskich władz znaczenie.

Okazało się raz jeszcze w historii, że Paryż wart był mszy, a Mariupol już nie. Brutalnie szczerze: sprawa „Charlie Hebdo" stała się modna na świecie. Problem Ukrainy przestał być modny. Dla Polski sprawa Mariupolu jest kwestią polskiego bezpieczeństwa, które stopniowo od trzech lat, począwszy od ostrych ingerencji Kremla w politykę Wiktora Janukowycza, przez Majdan aż do dzisiaj, z miesiąca na miesiąc się pogarsza.

Polska jest w NATO i Unii Europejskiej. Po co straszyć? Jesteśmy bezpieczni.

Jeśli politycy nie są od straszenia, to tym bardziej nie są od wciskania ludziom złudnego poczucia bezpieczeństwa. Polityka krajów Unii Europejskiej i USA względem Ukrainy to „cicha Jałta". Słabość unijnych instytucji, również z Donaldem Tuskiem i Elżbietą Bieńkowską, prowadzi na przykład do tego, że podczas pierwszej Tuskowej Rady Europejskiej sprawa Ukrainy została zmarginalizowana. Komisja Europejska wpuszcza Rosję jako gracza na europejski rynek energii czy mięsa. Mam nadzieję, że interwencja Marka Sawickiego przyniesie zmianę stanowiska europejskich urzędników.