Nowe w Starym

Nie zgodziłam się, argumentując to tak, że nie widziałam spektaklu „Do Damaszku", nie wiem więc, czy dla Starego Teatru jest hańbą czy nie. Mimo to zaczęłam wnikać w tę sprawę, czytając wszystkie komentarze, jakie się pojawiły w związku z tymi wydarzeniami.

Pierwszy wprawił mnie w zadumę minister Bogdan Zdrojewski. Skoro obsadził Jana Klatę na stanowisku dyrektora, to trudno, żeby stał się nagle jego przeciwnikiem, dlatego nie dziwią mnie nagłówki: „Zdrojewski broni Klaty". Mnie dziwi tylko to, że minister potępia publiczność, a raczej jej zachowanie. Mówi: „Tego typu zachowania są niedopuszczalne".

Czy minister potępiłby tak samo okrzyki publiczności na spektaklu „Dziadów" Kazimierza Dejmka w sześćdziesiątym ósmym roku? Były wprawdzie entuzjastyczne, ale ingerowały w spektakl i, sądząc z późniejszych wypowiedzi reżysera, publiczność nadinterpretowała jego intencje. Czy gdyby Bogdan Zdrojewski był wtedy ministrem, dołączyłby do potępiających publiczność i nazwałby ją warchołami? Czy minister Zdrojewski dołączyłby do tych, którzy potępiali protesty publiczności wyklaskującej w czasie stanu wojennego łamistrajków aktorskiego bojkotu?

Publiczność jest żywym organizmem. Spotkanie z nią to odwieczne ryzyko aktorów.

Moje drugie zdumienie dotyczy artykułu Rafała Romanowskiego w „Gazecie Wyborczej". Pisze on: „To już nie jest teatr, w którym aktorzy w kostiumach z epoki odgrywają linearnie cały tekst »po bożemu«. (...) Tylko taki teatr skończył się już wiele lat temu, czyżby nikt z prawicowych obrońców tradycji tego nie zauważył?".

Sięgam pamięcią najdalej jak mogę i nie jestem w stanie przypomnieć sobie czasów, kiedy Stary Teatr odgrywał coś linearnie. Do Krakowa jeździło się właśnie po to, żeby, w odróżnieniu od Warszawy, zobaczyć spektakle polemiczne, ryzykowne, na granicy prowokacji. Pytanie: „czyżby nikt z prawicowych obrońców tradycji tego nie zauważył?",  jest chyba  strzałem do własnej bramki. Oczywiście, że zauważyli, może nawet oburzali się po domach i kawiarniach, ale nikt nie krzyczał „hańba!". Dlaczego?

Opowiem swoją przygodę z „Dziadami" Konrada Swinarskiego. Zrobił je kilka lat po zdjętych „Dziadach" Dejmka i tym samym wyłamał się ze środowiskowego postanowienia, że  „Dziadów" nie wystawiamy. Jako młodziutki widz „Dziadów" Dejmka i poruszony świadek tamtych wydarzeń  przejęłam od starszego pokolenia oburzenie na Swinarskiego.

Byłam wtedy już studentką i nawet chciałam odmówić uczestniczenia w wycieczce do Krakowa i oglądania tego spektaklu, ale nikt nie rozumiał moich argumentów, pojechałam i siłą rzeczy oglądałam spektakl obrażona i osobna. Tak było do czasu sceny Wielkiej Improwizacji. Miałam wciąż w pamięci wykonanie Gustawa Holoubka, Jerzego Treli słuchałam więc też „obrażona i osobna".

W rogu sceny Swinarski usadził parę aktorów. W trakcie recytacji rozbijali oni skorupkę jajka. Jajko było oświetlone silnym światłem jak zdarzenie równoznaczne z wołaniem Konrada do Boga. Oczywiście, że była to prowokacja. Oczywiście, że jajko wygrywało z łańcuchami romantycznych fraz. Oczywiście, że to był policzek także dla „walczącej Warszawy". I była to polemika z literaturą romantyczną, jej sensem i aktualnością. Tyle tylko, że było to porażająco piękne.

Wyjechałam z Krakowa nie tylko odarta z uprzedzeń, ale też z tym scenicznym obrazem w sercu. No właśnie. I to jest chyba odpowiedź na pytanie: „czyżby nikt z prawicowych obrońców tradycji tego nie zauważył?". Zauważył. Tyle tylko, że sceniczna prowokacja była wtedy na wysokim poziomie i artystycznym, i intelektualnym. Z recenzji „Do Damaszku" wynika, że duch spektaklu jest raczej wątły.

I jeszcze te słowa: „czyżby nikt z prawicowych obrońców"... To nie jest tak,  że jak się komuś nie podoba Jan Klata, to znaczy, że jest przeciwnikiem Unii Europejskiej, a przypadki molestowania przez księży uważa za prześladowanie Kościoła, a jak ktoś jest zwolennikiem Klaty, znaczy, że „czuje nowe". Na stronie Starego Teatru czytam: „»Nie-Boska komedia« przywoływana w 2013 roku musi postawić pytanie: co oznacza dla nas dzisiaj dziedzictwo klasyków? Czy możemy być wobec nich ufni? W jaki sposób czytamy i pamiętamy ich (arcy)dzieła? I – czy nasza pamięć o nich jest niewinna?".