Staszek Barańczak, który przyjechał do Stanów wiosną 1981 roku, był jednym z najaktywniejszych i najwidoczniejszych Polaków w tym okresie. Otoczony mitem działacza KOR i opozycjonisty, wybitny poeta zakazany przez komunistów, a jednocześnie profesor Harvardu, młody i sympatyczny – był chętnie zapraszany na konferencje, wykłady i imprezy popierające „Solidarność" i potępiające stan wojenny.  Jeździł wszędzie, gdzie mógł, i wydawało mi się, że choć wolałby pisać lub tłumaczyć, działanie publiczne uważał za swój obowiązek.

Zobacz więcej zdjęć >>

Pisał artykuły i listy do redakcji, podpisywał oświadczenia wraz z Leszkiem Kołakowskim i Czesławem Miłoszem, a 15 grudnia istniejący dopiero od dwóch dni Komitet Poparcia „Solidarności" w Nowym Jorku opublikował oświadczenie, które poza wyżej wymienionymi podpisali między innymi również jego koledzy poeci: Josif Brodski i Tomas Venclova. Współautorem tego oświadczenia był też Jakub Karpiński, który go nie podpisał – to była jego metoda jeszcze z Polski: uważał, że liczy się jakość, a nie ilość, i że jeśli sam nie podpisze, to będzie miał możliwość niewpuszczenia na listę innych.

Muszę wyjaśnić, że Stanisława Barańczaka znałam i spotykałam tylko w latach 1981–1983. Potem wyjechałam na dziesięć lat do Europy i spotykaliśmy się już tylko przelotnie. Zanim go poznałam, czytałam jego wiersze, które bardzo lubiłam i ceniłam za to, co niektórzy mu wytykali – za tak zwany wymiar publicystyczny. Przez prawie pół wieku PRL niewielu literatów umiało ją opisać i trafnie, i inteligentnie: Zbigniew Herbert,  Marek Nowakowski, Janusz Szpotański – i właśnie Barańczak.

...jak to się stało, żeśmy się zaczęli

w to bawić? W te igraszki słów?

W te kalambury,

przejęzyczenia, odwrócenia sensu,

w tę lingwistyczną poezję?

Żyć w czasach wypełnionych

nieustannym mruganiem,

puszczaniem perskiego oka,

wskazywaniem palcem

w górę (cóż ja mogę poradzić,

sam pan rozumie), poklepywaniem

po kolanie

pod stołem prezydialnym (prywatnie

wam współczuję,

towarzyszu), kordialnymi uściskami

wczorajszych donosicieli;

cóż się właściwie dzieje z nami, że się

w to

wciąż bawimy?

(„N.N. zaczyna zadawać sobie pytania")

Gdy poznałam go osobiście – bardzo go polubiłam. Chyba wszyscy go lubili – był taki jak jego wiersze: precyzyjny, powściągliwy, dowcipny i po prostu miły. Jego dorobek, zwłaszcza w dziedzinie przekładów, dowodzi, że był tytanem pracy i jego wprowadzenie poezji anglojęzycznej do Polski można porównać chyba tylko do tego, czego dokonał Tadeusz Boy-Żeleński, tłumacząc na polski  literaturę francuską.

Barańczak przyjechał specjalnie na ten styczniowy wieczór pociągiem z Cambridge pod Bostonem. Było bardzo zimno, spadł śnieg i wiele osób nie mogło nawet dotrzeć do teatru. Barańczak był zmęczony i chyba speszony, czytał bardzo cicho, ale i tak wypadł doskonale. Gdy powiedziałam naszemu wspólnemu amerykańskiemu znajomemu o śmierci Barańczaka, jęknął i powiedział: „Przecież był taki młody, pamiętasz, jak czytał swoje wiersze u Pappa?". „Był tylko trochę ode mnie młodszy – powiedziałam – i chyba czytał za cicho". „Nie szkodzi – powiedział Eric. – It was OK, on przecież był poetą".

Były jednak jeszcze trzy inne gwiazdy tego wieczoru. Jedną był legendarny założyciel Public Theater, reżyser i producent Joseph Papp (urodzony w Brooklynie jako Papirofsky, syn Jetty, szwaczki z Litwy, i Samuela, rzemieślnika  z Polski; był kochany przez nowojorczyków za bezpłatne wystawianie Szekspira w Central Parku). Papp początkowo udzielił tylko zezwolenia na wieczór polskiej poezji dysydenckiej w swoim teatrze, ale po wprowadzeniu stanu wojennego zapowiedział, że sam też weźmie w nim udział. Rzeczywiście przyszedł, nie tylko wygłosił słowo wstępne, ale i przeczytał kilka wierszy.

Niespodziewaną gwiazdą, i to aktorską, okazał się Jakub Karpiński. Wieczór był tak natchniony, że ten nastrój udzielił się Jakubowi, który zazwyczaj się zacinał. Czytał tak, że Joseph Papp podszedł do niego i spytał, czy jest aktorem. Rozmowę usłyszał dziennikarz, który napisał potem w „Village Voice", że szkoda, iż jest on socjologiem, ale gdyby mu się tam nie powiodło, to zawsze może zostać aktorem.

Trzecią gwiazdą wieczoru była Valeria Wasilewski, która ten wieczór wymyśliła i ku zdumieniu nas wszystkich doprowadziła do sukcesu. Valeria była wnuczką emigranta z Polski, która postanowiła nauczyć się polskiego i, szukając nauczyciela, trafiła na mnie.  Po kilku miesiącach lekcji pojechała do Polski zimą 1980–1981 i wróciła nie tylko poruszona tym, co widziała, ale i z determinacją, że musi przetłumaczyć i wystawić w Nowym Jorku „Wszystkie spektakle zarezerwowane" – przedstawienie, które widziała w Teatrze Powszechnym, a które było  składanką wierszy poetów lat 70., zakazanych lub ledwie tolerowanych w PRL.

Jej entuzjazm i determinacja były tak wielkie, że zgodziliśmy się z Jakubem (Karpińskim) pomóc jej w tym przedsięwzięciu. Valeria mieszkała na 14. Ulicy na Manhattanie, a my na Hillside Avenue, przy 200. Ulicy, czyli 15 km dalej, minimum godzinę jazdy.  Przez kilka tygodni latem Valeria przyjeżdżała co rano, przywożąc świeże croissanty – wypiek dobrego pieczywa dopiero się   w Stanach zaczynał, ale jeszcze nie zaszedł tak wysoko na Manhattan.  Ja robiłam kawę. Przez kilka godzin tłumaczyliśmy nie tylko poezję z polskiego na angielski, ale i PRL dla Valerii. Niedługo przed moim spotkaniem z Valerią i dwa lata przed poznaniem jej Barańczak napisał:

Cynthia Kaminsky, dziewczyna

nie z tego