Małkowska: Szklany sufit

Jest niewidoczny, więc nie potrafię obliczyć dzielącej mnie od niego odległości. Nie umiem też ocenić grubości szklanej tafli i nie wiem, kto za nią się kryje, bo to szkło weneckie.

Nie tylko ja walę łbem o sufit, którego nie ma, a który naprawdę stanowi limit. Znacie to angielskie powiedzenie „sky is the limit"? Co znaczy – nie ma ograniczeń, możesz zaszaleć, niech poniesie cię wyobraźnia. U nas „niebo" ucina, miażdży, obezwładnia. W każdej dziedzinie.

Wiem, jak to niszczy. Brak szans na wykorzystanie talentów czy rzadkich umiejętności to przekleństwo. Właściwie można mieć tylko pretensje do Boga, że je dał – i zarazem odebrał.

Bo, tralala, można mieć słuch absolutny i wiedzieć, czuć potrzebę, żeby wyśpiewać duszę smykiem po strunach – a tu instrument niedostępny, za szybą (nomen omen). Bo to jeden Janko Muzykant został brutalnie skonfrontowany z rzeczywistością?

No, ale to było w złych czasach, kiedy właściwe urodzenie decydowało o karierze. Teraz każdy może, jeśli może.

Taką utopią karmiono obywateli PRL; taką ściemę wciskano nam przez ćwierćwiecze „wolnorynkowej konkurencyjności"; podobną iluzją mamią nas ci, którzy obecnie są u władzy. A może to oni dają się uwieść fatamorganie? Wierzą, że zmianami na kilku stanowiskach da się zmienić polską mentalność?

Spieszę z zimną wodą: wykoślawień charakterologicznych nie poprawi się na hasło, na zaklęcie. Nie wykluczy się nakazami, zakazami ani dobrą wolą grupki gotowych do poświęceń rodaków (już samo określenie trąci skansenem).

Gdyby istniała maszyna wyrywająca z dusz chciwość, konformizm, zawiść... Niwelująca układy, blokująca drogi na skróty, paraliżująca nepotyzm... Ogólnie – przywracająca zwykłą uczciwość?

Ale jak osiągnąć to metodą człowiek człowiekowi? Przecież nikt nie wytłumaczy nieuczciwemu, że nieuczciwość to zachowanie aspołeczne, skoro ułatwia życie. Kali ukraść krowy – dobrze, Kalemu je zabrać – źle. Taką lekcję moralności pobieramy od iluś tam lat. Kradzież jest wtedy naganna, gdy odkryta. Nieujawniona stanowi o dobrobycie kraju, wyższym PKB, wzroście konsumpcji, podniesieniu stawek dla sprzątaczek i wcześniejszej emeryturze dla mundurowych.

Takie mądrości wmłotkowywano Polakom, nazywając to demokracją, neoliberalizmem, wolnorynkowym kapitalizmem i innymi terminami o teoretycznie pozytywnych konotacjach. Takie tam rozpylanie rozweselających dymów. Gadanie o moralnych miazmatach było surowo zabronione. Brak akceptacji dla przekrętów nazwano frustracją, niechęć do biegu na skróty – nieudacznictwem, uczciwą grę – luzerstwem.

Kto chciał być trendy, musiał odnieść sukces. Jakość tego sięgania niebios była nieistotna, metody również. Wolnoamerykanka w show-bizie to normalka. Ciosy poniżej pasa w mediach – wręcz delikatność. Lepiej sprawdzały się sposoby zaoczne – snucie, knucie, intrygowanie.