Zgodnie z art. 306 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DB98E8AF98631D86E0CE2BCE2B625030?id=75001]kodeksu postępowania karnego[/link] prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego ma pokrzywdzony oraz instytucja państwowa, samorządowa i społeczna, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Na postanowienie o umorzeniu śledztwa (także dochodzenia) mogą żalić się strony postępowania. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim wypadku podmioty te mają prawo przejrzenia akt. Jednocześnie zażalenie może złożyć osoba lub instytucja, która zawiadomiła o przestępstwie i nie została w ciągu sześciu tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Projekt nowelizacji k.p.k. (druk sejmowy nr 2425 z 17 lipca 2009 r.) zakłada poszerzenie kręgu wskazanych podmiotów. Przewiduje mianowicie, iż prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego oraz na postanowienie o jego umorzeniu miałyby również osoby fizyczne, które przestępstwo ujawniły lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
Zakres spraw, w których byłoby to możliwe, dotyczy jedynie czterech kategorii przestępstw: przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 222 – 231 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B2989FC9CFB33A1E81B5F8843B254EAC?id=74999]k.k.[/link]), przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270 – 277 k.k.), przeciwko mieniu (art. 278 – 295 k.k.); przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296 – 309 k.k.). W tych kategoriach spraw podmioty uprawnione do złożenia zażalenia miałyby również prawo przejrzenia akt.
W ocenie inicjatorów zmian obecna regulacja prawna jest niewystarczająca, gdyż uniemożliwia osobom fizycznym, które nie posiadają statusu pokrzywdzonego, a zawiadomiły o przestępstwie lub wystąpiły o wszczęcie postępowania, na podważenie decyzji prokuratorskiej o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub o jego umorzeniu. Ponadto jeżeli zawiadomienie o przestępstwie nie pochodzi od pokrzywdzonego, nie oznacza to, że podmiot ten jest mniej zainteresowany wynikiem toczącego się postępowania, a także wynikiem podjętych czynności mających na celu sprawdzenie owego zawiadomienia.
Uzasadnieniem zmiany art. 306 k.p.k. jest bez wątpienia wynikający z art. 304 k.p.k. społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie. Został on nałożony na każdą osobę fizyczną, która dowiedziała się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Obowiązek ten ma zachęcić obywateli do informowania organów ścigania o działaniach sprzecznych z prawem, przy jednoczesnym umożliwieniu zastrzeżenia do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu danych dotyczących miejsca zamieszkania osoby zawiadamiającej.
