Anita Pardej: Pierwsze kroki przedsiębiorcy, który chce zadbać o sukcesję

Ustawa o fundacji rodzinnej (dalej: ustawa) już za kilka dni wejdzie w życie. Czy to oznacza, że już po 22 maja dojdzie do „ataku” i masowego zakładania tego typu podmiotów? I czy to będzie remedium na każdy problem polskich firm rodzinnych, które chciałyby przeprowadzić zmianę u sterów rodzinnego biznesu?

Po co mi fundacja rodzinna, skoro mam spółkę?

Pewnie część przedsiębiorców zapyta o zasadność wprowadzenia nowego podmiotu do porządku prawnego. Firmy rodzinne, które nie miały do tej pory okazji zaplanować transferu pokoleniowego, wychodzą z założenia, że ich udziały w spółce i ich przekazanie rozwiążą problem z przekazaniem sterów rodzinnego biznesu. Czy to jednak dobre rozwiązanie?

Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie jej szczegółowy cel. Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.

Celem fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na ich rzecz. W określonych przypadkach może ona ponadto prowadzić działalność gospodarczą, co w praktyce ma służyć pomnażaniu majątku rodzinnego.

I co najważniejsze – fundacja rodzinna jest „bezudziałowa”. Tego samego nie można powiedzieć o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Trudno postawić znak równości między tymi dwoma podmiotami. Fundację rodzinną można określić jako parasol ponad strukturą rodzinnych spółek, w tym sp. z o.o., chroniący je przed tarciami rodzinnymi i podziałem. Spółka nigdy nie będzie pełnić takiej funkcji, jako podmiot „udziałowy” i nastawiony na prowadzenie działalności gospodarczej.

Czytaj więcej:

Podatki

Sukcesja rodzinnego biznesu z bonusami

Przepisy o fundacji rodzinnej zostaną uzupełnione o dodatkowe rozwiązania podatkowe.

Pro

Co ona mi da?

Istotą fundacji rodzinnej jest w związku z tym utworzenie podmiotu, który jako bezudziałowy ma na celu ochronę majątków i firm rodzinnych przed ich rozdrobnieniem. Fundator określa w jej statucie zasadnicze elementy, które pozwolą nakreślić funkcjonowanie firmy i rodziny oraz ich wzajemne relacje. W tym dokumencie należy opisać m.in. cel fundacji, beneficjentów, wartość funduszu założycielskiego, zasady i tryb wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów, a także kryteria, jakie należy spełnić, aby stać się beneficjentem fundacji.

Przykład

Firma rodziny Nowaków jest kluczowym graczem na rynku nieruchomości. Jan Nowak, jej założyciel, posiada udziały w grupie spółek ABC w branży deweloperskiej wyceniane w setkach milionów złotych. Firma rozwija się i odpowiada za budowę i sprzedaż mieszkań w największych polskich miastach. Jan Nowak posiada jachty i prywatne nieruchomości. Jedno z dwojga dzieci Jana Nowaka jest zaangażowane w firmę rodzinną. Posiada stosowne wykształcenie i od dziecka uczestniczy w życiu firmy. Drugie z dzieci nie jest zainteresowane pracą na rzecz spółek. Rozwija się i pracuje w branży informatycznej poza granicami kraju, a w Polsce bywa okazjonalnie. Jan Nowak zastanawia się, jak zabezpieczyć udziały w rodzinnych spółkach. Myśli o przekazaniu wszystkich udziałów dziecku zaangażowanemu w rodzinny biznes z pozbawieniem drugiego prawa do udziałów.

Na powyższym przykładzie dobrze widać problemy, z jakimi zmagają się polskie firmy rodzinne, które tworzyły i rozwijały swój kapitał w ciągu ostatnich 30 lat. Dotyczy to zarówno małych firm rodzinnych, jak i tych dużych, jak we wskazanym przykładzie. Przyjmuje się, że co trzecia firma rodzinna w Polsce ma opracowaną strategię sukcesji biznesu. Już jednak tylko co dziesiąta posiada strategię w formie udokumentowanej.

Sytuacja, w której właściciel udziałów w spółkach z powyższego przykładu przekaże wszystkie udziały jednemu z dzieci z wyłączeniem drugiego, które nie jest zaangażowane w rodzinną firmę, może wszystkich narazić na spore problemy. Tak rodzinne, jak i biznesowe.

Jeżeli do dziedziczenia wszystkich udziałów w drodze testamentu powołane zostanie tylko jedno dziecko, drugiemu będzie przysługiwać roszczenie o zachowek. Założeniem zachowku jest ochrona interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy przed krzywdzącym rozrządzeniem przez niego majątkiem na wypadek śmierci.

Osobami najbliższymi spadkodawcy uprawnionymi do zachowku są jego zstępni, małżonek oraz rodzice. Tym osobom należy się połowa wartości udziału w spadku, gdyby byli powołani do spadku z ustawy. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, to ten udział wzrasta do dwóch trzecich wartości udziału spadkowego.

W praktyce w omawianym przykładzie wystąpienie z roszczeniem o zachowek dziecka, które z dziedziczenia udziałów zostało wyłączone, spowoduje powstanie obowiązku jego zapłaty przez drugie dziecko. Przyjmijmy, że wartość udziałów w spółkach rodziny Nowaków wynosi 100 mln zł. Gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, każde z dzieci otrzymałoby udziały o wartości 50 mln zł. Gdy jedno z nich wystąpi z roszczeniem o zachowek, to będzie mu należna połowa wartości udziału spadkowego. W omawianym przykładzie będzie mogło żądać zapłaty zachowku w wysokości 25 mln zł.

Konieczność zadośćuczynienia temu roszczeniu będzie trudna dla dziecka dziedziczącego udziały w spółce. Konsekwencje odczują również spółki w grupie, co może się odbić na ich sytuacji finansowej. Należy zauważyć, że udziały w spółce mogą być wysoko wyceniane, ale dziedziczenie ich nie oznacza, że nabywamy aktywa łatwo zbywalne. Chcąc spłacić zachowek w wysokości wskazanych 25 mln zł, najprawdopodobniej jedno z dzieci będzie musiało np. sprzedać część majątku spółki. To rozwiązanie może zagrozić bieżącym interesom spółek i osłabić ich pozycję i zdolności inwestycyjne.

Czy w takim razie fundacja rodzinna ma szanse zapobiegać tego typu sytuacjom? Może się okazać, że tak. Fundator, tworząc ją, ma szansę wnieść do niej udziały w spółkach, które zostaną wyłączone z prostego dziedziczenia. W takiej sytuacji będzie mógł określić zasady nabycia statusu beneficjenta przez poszczególne dzieci i przyznać im odpowiednie świadczenia przy uwzględnieniu np. ich zaangażowania w pracę na rzecz spółek.

Status beneficjenta nie jest dziedziczny i nie podlega zbyciu. Może zatem liczyć na określone świadczenia ze strony fundacji rodzinnej, ale nie stanowią one zasadniczo zbywalnego prawa. Co ważne, dodatkowo z perspektywy prawa spadkowego przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego wniesionego przed więcej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.

Czytaj więcej:

ABC Firmy

Ustawa o fundacji rodzinnej uchwalona. Nie będzie estońskiego CIT

Sejm przyjął większość poprawek Senatu do ustawy o fundacji rodzinnej, ale odrzucił estoński CIT. Nie umniejsza to wagi regulacji, które ułatwią budowę wielopokoleniowego biznesu i jego łagodną sukcesję.

Pro

Jak w praktyce wygląda zakładanie?

Samo utworzenie fundacji rodzinnej nie będzie skomplikowane. Fundatorem może być osoba fizyczna. Oświadczenie o jej ustanowieniu może być zawarte w akcie notarialnym albo w testamencie. Fundator powinien wnieść na pokrycie funduszu założycielskiego nie mniej niż 100 tys. zł. Potrzebne też będzie w uproszczeniu:

1. złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie,

2. ustalenie statutu,

3. sporządzenie spisu mienia,

4. ustanowienie organów wymaganych przez ustawę lub

5. wniesienie funduszu założycielskiego,

6. wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.

Czy jednak rejestracja to pierwszy i ostatni krok do udanego zbudowania firmy na pokolenia?