Naczelny Sąd Administracyjny wydaje ostatnio wyroki po myśli obywateli – zarówno w sprawach tzw. wymiarowych, jak i umorzeniowych. Rzecznik nie wyklucza kolejnych interwencji.

Czytaj także: Ulga meldunkowa - wyrok NSA o niespełnieniu wymogów formalnych przez podatnika

Pułapka fiskusa na obywateli

Ofiary ulgi meldunkowej to osoby, które w latach 2007–2008 nabyły mieszkanie, a następnie sprzedały je przed upływem pięciu lat od nabycia. Obowiązywała wówczas tzw. ulga meldunkowa. W celu skorzystania z niej należało spełnić dwa warunki. Po pierwsze, podatnik musiał być faktycznie zameldowany w zbywanym lokalu przez co najmniej 12 miesięcy. Po drugie, wymagane było złożenie specjalnego oświadczenia potwierdzającego tę okoliczność w terminie rozliczenia podatku za rok, w którym nastąpiła sprzedaż.

W praktyce wiele osób nie wiedziało o konieczności złożenia takiego dokumentu, a po latach, tuż przed upływem terminu przedawnienia, okazało się, że fiskus domaga się zapłaty podatku wraz z odsetkami. W niektórych sprawach podatnikom stawiane są także zarzuty karne skarbowe. Problem może dotyczyć nawet 19 tys. osób.

Tego rodzaju działania aparatu skarbowego wzbudziły istotne zastrzeżenia Rzecznika – organu stojącego na straży konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich. Rczecznik dwukrotnie zwracał się w tej sprawie do ministra finansów. Nie może bowiem zaakceptować, że obywatele utracili prawo do skorzystania z ulgi meldunkowej z przyczyn wyłącznie formalnych, mimo że w rzeczywistości byli zameldowani w danym lokalu przez wymagany przez ustawę czas.

W ocenie Rzecznika przepisy mówiące o oświadczeniu o zameldowaniu były nieprecyzyjne. Nie przewidywały wzoru, ani też formularza takiego oświadczenia, które byłyby ogólnie dostępne dla podatników w urzędach skarbowych. W związku z tym Rzecznik wskazywał na konieczność odwołania się do względów słusznościowych i opowiedzenia się za prokonstytucyjną wykładnią przepisów warunkujących przyznanie ulgi meldunkowej – tak aby w jak najszerszym zakresie dopuścić możliwość skorzystania przez obywateli z tego zwolnienia. Minister finansów nie podzielił jednak stanowiska Rzecznika.

Interwencje procesowe pomogły

W związku z zaistniałą sytuacją Rzecznik podejmował interwencje procesowe w sprawach ofiar ulgi meldunkowej w celu doprowadzenia do ukształtowania się korzystnej dla nich linii orzeczniczej sądów administracyjnych.

Ostatecznie w postępowaniach wymiarowych sądy zaczęły dopuszczać możliwość złożenia wymaganego oświadczenia w sposób dorozumiany, np. w ramach zeznania podatkowego, na podstawie aktu notarialnego przekazywanego organom za pośrednictwem notariuszy, czy w toku innej korespondencji podatnika z organem, która była prowadzona przed upływem terminu do złożenia wymaganego oświadczenia. Przykładowo w jednej ze spraw, do której przystąpił Rzecznik, NSA uznał, że doszło do skutecznego złożenia oświadczenia o zameldowaniu za pośrednictwem aktów notarialnych (sygn. II FSK 1960/17).

Aspekt konstytucyjny

Rzecznik wspierał obywateli także w postępowaniach umorzeniowych. W wyniku jego działań w judykaturze utrwaliło się stanowisko, zgodnie z którym niedopełnienie przez podatnika wyłącznie wymogów formalnych podczas ubiegania się o ustawową ulgę meldunkową mieści się w pojęciu interesu publicznego. Z kolei zaistnienie przesłanki interesu publicznego może stać się podstawą zastosowania ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego, np. w postaci umorzenia zarówno zaległości podatkowej, jak i odsetek – por. ostatnie wyroki NSA z 2 października 2018 r. (sygn. II FSK 2798/16, II FSK 2799/16).

Zdaniem Rzecznika problem ofiar ulgi meldunkowej mógłby zostać rozwiązany systemowo w wyniku wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny. Nowa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 2016 r. pozbawiła jednak Rzecznika Praw Obywatelskich uprawnień do złożenia wniosku abstrakcyjnego w celu zakwestionowania przepisów, które zostały już wyeliminowane z obrotu prawnego. Obecnie zaskarżenie przepisów już nieobowiązujących dopuszczalne jest wyłącznie w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną przez stronę zakończonego prawomocnie postępowania przed sądem, jeżeli jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej w sprawie przepisów o uldze meldunkowej umożliwiłoby Rzecznikowi przystąpienie do takiego postępowania i przedstawienie stosownej argumentacji.

Autor jest dyrektorem Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego w Biurze RPO