Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 28 listopada 2013 r. (sygn. K 17/12) stwierdził niezgodność z Konstytucją RP dwóch przepisów niedawno znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach dotyczących zwolnień przedmiotowych i dopłat. W obu przypadkach TK orzekł, iż przepisy te pozostawiają prawodawcy lokalnemu zbyt dużą swobodę w określaniu istotnych elementów prawa daninowego. Jednocześnie TK uznał, iż przepisy stanowiące podstawę podejmowania przez rady gmin uchwał w sprawie wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w zakresie, w jakim nie przewidują maksymalnej wysokości tejże opłaty, są niezgodne z Konstytucją RP.
Wprowadzenie zmian w zakresie zwolnień przedmiotowych i dopłat nie powinno stanowić większego problemu dla ustawodawcy, który poprzestać może na doprecyzowaniu istniejących przepisów. Dużo poważniejszym wyzwaniem będzie określenie maksymalnych stawek opłat.
W poszukiwaniu maksymalnych stawek
Trudności w tym zakresie związane będą przede wszystkim ze znacznym zróżnicowaniem gminnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. Każda z gmin samodzielnie określała elementy kosztotwórcze systemu. Dotyczy to w szczególności zasad selektywnej zbiórki odpadów komunalnych prowadzonej bezpośrednio na terenie poszczególnych nieruchomości (zbiórka „u źródła"). Spotkać można w tym zakresie zarówno systemy dwupojemnikowe (podział na frakcję suchą i mokrą), jak i systemy rozwiniętej zbiórki obejmującej szereg odrębnie zbieranych i odbieranych frakcji odpadów. Jeszcze bardziej zróżnicowany jest zakres usług świadczonych przez poszczególne gminy w zamian za opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Gminy miały pełną swobodę w określaniu częstotliwości odbioru poszczególnych frakcji odpadów komunalnych. W rezultacie odpady wielkogabarytowe w niektórych gminach odbierane są bezpośrednio od właścicieli nieruchomości w ciągu 48 godzin, w innych zaś raz lub dwa razy w roku. Dla kosztów funkcjonowania gminnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi istotne znaczenie mają także kwestie dotyczące instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych – ich dostępności, lokalizacji (odległości od gminy) czy oferowanej ceny. Na wysokość kosztów funkcjonowania systemu wpływają także decyzje gmin dotyczące tworzenia i utrzymywania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych czy sposobu obsługi administracyjnej systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Wreszcie wysokość stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi uzależniona jest od cen zaoferowanych przez wykonawców w organizowanych przez gminy przetargach. To z kolei jest skorelowane z ilością podmiotów konkurujących ze sobą na lokalnym rynku usług komunalnych.
Ustawodawca, realizując zalecenia TK, nie może poprzestać na „prostym" określeniu kwotowym maksymalnych stawek opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zmiany w tym zakresie muszą bowiem uwzględniać złożoność przyjętych rozwiązań. Ustawodawca winien zatem poszukiwać mechanizmów pozwalających na odniesienie stawek maksymalnych do warunków lokalnych albo zdecydować się na ujednolicenie w pewnym zakresie gminnych systemów gospodarki odpadami komunalnymi. Każde z tych rozwiązań wymaga ujęcia systemowej i gruntownej analizy obecnie obowiązujących regulacji prawnych.
(Nie)obowiązkowa segregacja
Podobnie złożonym problemem może się okazać wprowadzenie obligatoryjności prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych przez właścicieli nieruchomości, co podnoszone jest w dyskusji na temat planowanych zmian ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Obecnie decyzja w tym zakresie pozostawiona jest każdemu z właścicieli nieruchomości. Ewentualne zmiany w tym zakresie wymagają także szerszego ujęcia przez pryzmat całej konstrukcji ustawy.
