Kompleksowa regulacja odpowiedzialności ?za jakość rzeczy sprzedanej

Obecnie w polskim prawie funkcjonują odrębne reżimy odpowiedzialności za jakość rzeczy sprzedanej ujęte w odrębnych aktach prawnych. Dla obrotu profesjonalnego (ang. business to business,  B2B) jest to regulacja kodeksu cywilnego dotycząca rękojmi za wady. Natomiast dla obrotu z udziałem konsumentów (ang. business to consumer,  B2C) jest to ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, która przewiduje instytucję niezgodności towaru z umową. Ta dwoistość jest wynikiem transpozycji do prawa polskiego dyrektywy unijnej 1999/44 w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji.

Implementacja prawa konsumenckiego

Polskie prawo konsumenckie ma unijne korzenie – powstało w wyniku implementacji dyrektyw konsumenckich, które dotyczą głównie umów konsumenckich. W większości do ich transpozycji doszło w przepisach pozakodeksowych dotyczących umów na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa, timesharingu czy też sprzedaży. Natomiast do kodeksu cywilnego włączono: pojęcie konsumenta, niedozwolone postanowienia umowne oraz zasady odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Zasadniczy wpływ na wybór takiego modelu miał fakt, że transpozycja dyrektyw konsumenckich dokonała się w głównej mierze przed akcesją Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. W tym czasie priorytetem stała się szybka transpozycja – ograniczało to refleksje nad wzajemnym oddziaływaniem przyjmowanych rozwiązań. Brakowało czasu do zintegrowania postanowień dyrektyw konsumenckich z kodeksem cywilnym, łatwiej było bowiem wydać odrębne ustawy powtarzające przepisy dyrektyw.

Sprzedaż B2C

Szczególne trudności sprawiła transpozycja dyrektywy 1999/44 dotyczącej sprzedaży konsumenckiej, która doprowadziła do rezygnacji w obrocie mieszanym z tradycyjnego modelu ujmującego rękojmię jako reżim szczególny i zastąpienia go odpowiedzialnością za niezgodność towaru z umową.

Umowa sprzedaży konsumenckiej to umowa, której stronami są przedsiębiorca i konsument, a przedmiotem rzecz ruchoma, przy czym pojęcie towaru konsumpcyjnego zostało przejęte z dyrektywy. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeśli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową w chwili jego wydania. Ustawa zrywa więc z pojęciem wady rzeczy i wprowadza zamiast niego pojęcie zgodności z umową. Termin odpowiedzialności sprzedawcy za niezgodność towaru z umową wynosi dwa lata od wydania go kupującemu. Gdy kupiony przez konsumenta towar wykazuje brak zgodności z umową, konsument może żądać doprowadzenia towaru do stanu zgodnego z umową przez naprawę albo wymianę, chyba że środki te są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Następnie konsument może żądać obniżki ceny albo odstąpić od umowy. Polska ustawa przewiduje więc swoistą sekwencyjność dochodzenia uprawnień przez konsumenta.

Zarówno zasady odpowiedzialności, jak i katalog uprawnień konsumenta w razie niezgodności towaru z umową różnią się od klasycznego ujęcia kodeksowego. Transpozycja dyrektywy 1999/44 w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej skomplikowała odpowiedzialność za wady rzeczy sprzedanej i doprowadziła do niespójności rozwiązań prawnych. W jej wyniku doszło do sytuacji, w której przepisy kodeksowe przewidują wyższy poziom ochrony dla przedsiębiorców, a uprawnienia konsumenta z tytułu niezgodności towaru z umową przedstawiają się mniej korzystnie. To właśnie transpozycji dyrektywy 1999/44 nie towarzyszyły odpowiednie zmiany w kodeksowym reżimie umowy sprzedaży, które prowadziłyby do ich spójności.

Retranspozycja

Z powyższych względów słusznie za jedno z najważniejszych zadań uznano kompleksową regulację odpowiedzialności za jakość rzeczy sprzedanej, dla całości obrotu, bezpośrednio w kodeksie cywilnym.

Pretekstem do ponownego wdrożenia dyrektywy 1999/44 jest transpozycja dyrektywy 2011/83 o prawach konsumentów do prawa polskiego. Prace nad projektem ustawy o prawach konsumenta (druk sejmowy nr 2073), która ma wprowadzić stosowne zmiany w kodeksie cywilnym, są obecnie przedmiotem prac Sejmu. Natomiast ustawa o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej zostanie uchylona.

Sprzedaż w nowym brzmieniu

Planowane zmiany w kodeksie cywilnym wprowadzą jednolitą, zintegrowaną regulację odpowiedzialności sprzedawcy za jakość rzeczy sprzedanej opartą na koncepcji wady dla całości obrotu. Tym samym zmiany oznaczają powrót rękojmi dla obrotu B2C, a także zmiany dla obrotu B2B.

Zgodnie z projektem ustawy sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, przy czym wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową, a rzecz jest niezgodna z umową, w szczególności jeżeli nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia ?(w tym też odpowiedzialność za wadliwy montaż). Okres domniemania istnienia wady zostaje wydłużony z sześciu miesięcy do roku.

Uprawnienia przysługujące każdemu kupującemu to obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy, a także wymiana rzeczy wadliwej albo naprawa. Przy czym projekt zakłada, że konsument dodatkowo ma prawo wyboru między zaproponowaną przez przedsiębiorcę naprawą/wymianą, chyba że jest to niemożliwe albo wymagałoby poniesienia nadmiernych kosztów. Tym samym nowelizacja przywraca konsumentowi możliwość wyboru uprawnień. Kolejną zmianą jest to, że kupujący konsument nie musi zawiadamiać o wadzie, aby skorzystać z uprawnień z tytułu rękojmi. Wydłużeniu i ujednoliceniu ulegają też terminy, a mianowicie sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada  fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat od wydania rzeczy kupującemu (zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumentowi), a jeśli chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat.