Upłynął termin konsultacji publicznych przygotowanego przez Ministerstwo Rozwoju i Finansów projektu ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych. Projektowana ustawa będzie pierwszym kompleksowym aktem prawnym regulującym działalność polskich podmiotów w przestrzeni kosmicznej. Jednocześnie projekt ten stanowi oczekiwaną odpowiedź na wynikające z umów międzynarodowych zobowiązania Polski w tej dziedzinie. Projektowana ustawa ma uregulować przede wszystkim warunki uzyskiwania zgody przez polskie podmioty na wypuszczenie obiektu w przestrzeń kosmiczną, warunki rejestracji obiektów znajdujących się w przestrzeni kosmicznej, zasady prowadzenia rejestru obiektów kosmicznych oraz zagadnienia dotyczące ubezpieczeń i kwestii odszkodowawczych za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne.

Prace nad stworzeniem polskiej regulacji prawa kosmicznego rozpoczęto w 2013 r. Projekt założeń do ówczesnego projektu ustawy – Prawo kosmiczne został zgłoszony do rządowego wykazu prac w drugiej połowie 2014 r., natomiast projekt założeń do projektu ustawy o Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych został przyjęty przez Radę Ministrów w czerwcu ubiegłego roku. Miesiąc temu zmodyfikowany projekt łączący w sobie założenia obu ustaw został skierowany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych, które właśnie dobiegły końca.

Działalność (u)regulowana

Traktaty międzynarodowe zobowiązują Polskę do uregulowania w prawie krajowym zasad wyrażania zgody na działalność w przestrzeni kosmicznej przez podmioty krajowe. W obecnym projekcie ustawy „kosmicznej" podmioty planujące wykonywanie działalności kosmicznej będą zobligowane do uprzedniego uzyskania zezwolenia. Zezwolenie zostanie wydane po łącznym spełnieniu określonych warunków, do których należą m.in. zapewnienie bezpieczeństwa działalności kosmicznej, brak występowania zagrożenia bezpieczeństwa państwa, niezakłócanie działalności innych państw w zakresie pokojowych badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej czy uzyskanie pozwolenia radiowego. Wymóg konieczny będzie stanowiło także zastosowanie technik ograniczających zaśmiecanie przestrzeni kosmicznej oraz zapewnienie finansowania działalności kosmicznej.

Wydawanie zezwoleń będzie odbywało się w trybie wnioskowym, w formie decyzji administracyjnej. Organem uprawnionym do wydawania pozwolenia jest prezes Polskiej Agencji Kosmicznej („Prezes PAK"). Zezwolenie będzie wydawane w terminie 6 miesięcy od złożenia przez operatora kompletnego wniosku wraz z dokumentacją potwierdzającą spełnienie obligatoryjnych warunków. Zezwolenie może określać także dodatkowe warunki wykonywania działalności kosmicznej realizujące cele związane z bezpieczeństwem narodowym, bezpieczeństwem osób i mienia, środowiska lub wykonywaniem przez Polskę międzynarodowych zobowiązań. Wniosek o wydanie, każdorazową zmianę lub przeniesienie zezwolenia na inny podmiot będą podlegały opłacie pod rygorem pozostawienia bez rozpoznania. Wysokość opłaty uzależniona będzie od rodzaju i wartości obiektu kosmicznego.

Projekt ustawy nie określa, na jaki okres będzie wydawane zezwolenie. Do projektowanej ustawy będą miały zastosowanie (z pewnymi wyłączeniami) przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, co oznacza, że w związku z brakiem odmiennej regulacji w projektowanej ustawie, zezwolenie będzie wydawane na czas nieokreślony.

Obiekty kosmiczne zewidencjonowane

Projektowana regulacja zakłada utworzenie Krajowego Rejestru Obiektów Kosmicznych („Rejestr") prowadzonego przez prezesa PAK. Celem Rejestru będzie ewidencjonowanie obiektów kosmicznych rozpoczynających swoją działalność w przestrzeni kosmicznej lub zmieniających właściciela na podmiot publiczny lub prywatny, mający siedzibę na terytorium Polski. Wpis do Rejestru stanowić będzie czynność techniczną o charakterze deklaratoryjnym, potwierdzającym wypuszczenie obiektu kosmicznego zgodnie z obowiązującymi przepisami. Wszystkie zewidencjonowane dane będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej.

Każdy operator obiektu kosmicznego będzie zobowiązany złożyć wniosek o wpis do rejestru niezwłocznie po wypuszczeniu obiektu kosmicznego na orbitę okołoziemską lub poza nią, natomiast każdy wpis będzie podlegał obowiązkowi notyfikacji sekretarzowi generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Co istotne, ewidencjonowanie obiektów kosmicznych prowadzić będzie do uznania Rzeczypospolitej Polskiej za państwo wypuszczające i rejestrujące. To z kolei wiązać się będzie z konsekwencjami, jak chociażby wykonywanie przez Rzeczpospolitą Polską jurysdykcji nad wypuszczonymi obiektami czy możliwość pociągnięcia państwa do odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez te obiekty.

W ciągu trzech miesięcy od wejścia w życie ustawy prezes PAK z urzędu wpisze do Rejestru dane dotyczące obiektów kosmicznych wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną przed wejściem w życie ustawy. Rejestr stanowić będzie kompleksowe źródło informacji na temat wszystkich polskich obiektów kosmicznych.

Szkody ubezpieczone

Do traktatów międzynarodowych, których stroną jest Polska, należy Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z 1972 r. („Konwencja"). Zgodnie z postanowieniami Konwencji, państwo wypuszczające jest odpowiedzialne za szkody, które wypuszczony przez nie obiekt (bez względu na to, czy miał charakter rządowy czy pozarządowy) wyrządził na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu (bezwzględna odpowiedzialność), a w przypadku, gdy szkoda wyrządzona została gdziekolwiek indziej aniżeli na powierzchni Ziemi, państwo wypuszczające odpowiada za zaistniałą szkodę, gdy wynikła ona z jego winy lub z winy osób, za które jest odpowiedzialne.

Z uwagi na charakter powyższej odpowiedzialności finansowej oraz ochronę interesów państwa, projektowana ustawa przewiduje obowiązek ubezpieczenia obiektu kosmicznego wypuszczanego przez podmiot prywatny od odpowiedzialności cywilnej. W przypadku zaistnienia szkody wyrządzonej przez obiekt kosmiczny, dla którego Polska jest państwem wypuszczającym, Skarb Państwa będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania państwu trzeciemu. Jednakże będzie także uprawniony do dochodzenia zwrotu wypłaconego odszkodowania do sumy ubezpieczeniowej od właściciela danego obiektu. Pozostałą kwotę pokrywać będzie Skarb Państwa w ramach funduszy celowych, chyba że szkoda nastąpiła z wyłącznej winy operatora lub w związku z naruszeniem warunków udzielonego mu zezwolenia. Wtedy Skarb Państwa będzie uprawniony do dochodzenia roszczenia regresowego do pełnej wysokości wypłaconego odszkodowania.

Jednakże właściciel obiektu kosmicznego może zostać zwolniony z obowiązku ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, jeżeli obiekt kosmiczny będzie wykorzystywany dla celów podstawowego interesu bezpieczeństwa państwa, nauki, badań lub edukacji, a właścicielem obiektu ubiegającym się o zwolnienie będzie jeden z podmiotów naukowych, takich jak np. uczelnia, centrum naukowe Polskiej Akademii Nauk czy konsorcjum naukowe. Decyzję o zwolnieniu i odmowie zwolnienia z obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia podejmować będzie minister właściwy do spraw nauki w formie decyzji administracyjnej. W przypadku wystąpienia szkody spowodowanej przez obiekt kosmiczny wyłączony spod obowiązku ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, ustalenie okoliczności, przyczyn i skutków zdarzenia, które wywołało szkodę, będzie należało do obowiązków specjalnej komisji powoływanej każdorazowo przez prezesa PAK. Ustalenia komisji będą miały charakter opiniodawczo-doradczy, a wydane wnioski i zalecenia mają służyć zapobieżeniu podobnych zdarzeń w przyszłości. Postanowienia ustawy dotyczące ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej nie będą miały zastosowania do obiektów, które zostały wysłane w przestrzeń kosmiczną do 31 grudnia 2017 r.

Branża z potencjałem

Projektowana regulacja wejdzie w życie po trzech miesiącach od ogłoszenia. Pomimo braku odpowiedniego ustawodawstwa, polski sektor kosmiczny w 2016 r. liczył ponad 50 jednostek badawczych oraz około 60 przedsiębiorstw zaangażowanych w przemysł kosmiczny. W obliczu celów założonych w Krajowym Planie Rozwoju Sektora Kosmicznego realizowanym w latach 2014–2020 oraz trwających projektów badawczych odpowiednia regulacja jest rzeczą niezbędną. Niezbędną zwłaszcza że sektor kosmiczny stanowi jedną z najbardziej zaawansowanych technologicznie gałęzi gospodarki, której rozwój prowadzi do postępu technicznego w innych branżach.

Ponadto należy pamiętać, że prowadzenie działalności kosmicznej obarczone jest wieloma ryzykami, w tym wyrządzeniem szkody przez obiekt kosmiczny na powierzchni Ziemi czy nadmiernym generowaniem kosmicznych śmieci. Racjonalne i kompleksowe ustawodawstwo jest jedyną możliwością ograniczenia ryzyk związanych z rozwijaniem działalności kosmicznej bez potrzeby rezygnowania z korzyści, które ze sobą niesie.

Tomasz Darowski, partner w praktyce Infrastruktury i Energetyki kancelarii Domański Zakrzewski Palinka

Weronika Sawik, associate w praktyce Infrastruktury i Energetyki kancelarii Domański Zakrzewski Palinka