Prawica zapomina o wolnym rynku - Kuniński

Wyniki spisu powszechnego ujawniły, że około miliona polskich obywateli opuściło kraj i wiele wskazuje na to, iż niemała ich część wyjechała na dobre. Przyczyny tego stanu rzeczy są, jak zwykle, złożone, ale na plan pierwszy wysuwają się względy gospodarcze. I choć stopa bezrobocia nie jest tak wysoka, jak kiedyś, w dalszym ciągu utrzymuje się w pobliżu 12 proc. (10 proc. według standardów europejskich BAEL). Niewątpliwie byłaby jeszcze większa, gdyby nie emigracja zarobkowa. Polacy wyjeżdżają w poszukiwaniu lepszych warunków życia, ponieważ polska gospodarka nie zapewnia wystarczającej liczby miejsc pracy. Dzieje się tak dlatego, iż jest ona skrępowana różnego rodzaju ograniczeniami, regulacjami i przepisami, które jak zwykle uzasadniane są potrzebą kontroli w celu korygowania błędów, jakie rodzi wolny rynek.

Zgoda. Rynek nie rozwiązuje wszelkich problemów, w tym także gospodarczych, ale skrępowanie działalności gospodarczej ogranicza przedsiębiorczość i w rezultacie wpływa ujemnie na rozwój rynku pracy. Partie polityczne, nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach UE, rzadko kiedy podejmują wysiłek przekonania wyborców do zaakceptowania projektów trudnych reform i zmian systemowych. Wprawdzie polska gospodarka w tych warunkach instytucjonalnych, przy trudnościach związanych z kryzysem finansowym i gospodarczym oraz z poważnymi problemami strefy euro, radzi sobie nieźle z punktu widzenia makroekonomicznego, ale poziom życia około jednej trzeciej ludności jest niski, a indeks nędzy wzrósł w ostatnich kilku latach (w grudniu ów indeks dla Polski osiągnął wartość aż 13,1 punktu).

Kwestie gospodarcze albo uważane są za zawiłe i nieprzysparzające poparcia wyborczego, albo zgoła za drugorzędne. Za znacznie bardziej skuteczne, gdy idzie o mobilizację elektoratu, uważa się kwestie symboli lub proste hasła, które wskazują na różnorodne zagrożenia dla kraju i narodu. Nie idzie o to, by symbole uznać za nie mające znaczenia. Rzecz w tym, by kwestie takie jak np. zakres suwerenności państwa były wyraźnie powiązane z interesami politycznymi i gospodarczymi. Jeśli więc dążeniem akceptowanym przez ogół sił politycznych jest wzmocnienie pozycji Polski, to z pewnością działania mając na celu chronienie naszych interesów gospodarczych powinny być podejmowane i wspierane przez rząd i opozycję. A nie zawsze tak się dzieje, gdy nie zabiegamy o własne interesy i ulegamy mirażowi wewnątrzunijnej solidarności. Oczywiście, jako kraj na dorobku nie mamy siły przebicia krajów bogatszych i nie udało nam się na przykład uzyskać korzystnych rozwiązań związanych z budową gazociągu Nord Stream. Czeka nas również trudny okres obrony prawa do wydobywania gazu łupkowego, budowy elektrowni atomowej i zabiegów o zmniejszenie obciążeń związanych z programem redukcji CO2. To są działania zapowiadane przez rząd, o których opozycja powinna być rzetelnie informowana.

Idee i interesy

Do ważnych problemów gospodarczych, których konsekwencją w dalszej perspektywie jest wzrost przedsiębiorczości, bogactwa narodowego, poziomu życia obywateli i siły państwa polskiego w stosunkach wewnątrz UE i w relacjach międzynarodowych, należy na przykład zmiana systemu podatkowego, sądowa kontrola nad decyzjami urzędów skarbowych i deregulacja, polegająca na zniesieniu mnóstwa przepisów, które ograniczają swobodę gospodarowania, w tym zwłaszcza dotyczących zakładania nowych firm, jaką dawały na początku lat 90. tzw. ustawa Wilczka (z 23 grudnia 1988 roku) i przedwojenny kodeks handlowy z niewielkimi zmianami. W obecnych, niesprzyjających warunkach, należy podziwiać determinację przedsiębiorców, którzy prowadzą średnie i małe firmy wytwarzając 67 proc. PKB i tworząc trzy czwarte miejsc pracy.

Powiązanie spraw gospodarczych z zagadnieniami takimi jak suwerenność w sferze ekonomicznej, militarnej i politycznej (przy wszystkich ograniczeniach, jakie wiążą się nie od dzisiaj z członkostwem w UE, NATO, ONZ i w innych organizacjach międzynarodowych oraz prawem międzynarodowym, umowami i traktatami) jest niezbędne do tego, by stały się one przedmiotem zainteresowania wyborców. Jeśli programy polityczne są jednostronne i akcentuje się w nich kwestie socjalne i ogólnopolityczne lub skrajne postulaty ze sfery obyczajowej  i światopoglądowej, albo lansuje się program, w którym łączy się ze sobą przeciwstawne hasła w mgławicowej formie, tak, by dotrzeć do możliwie szerokiego spektrum społecznego, to ich niezbędnym elementem staje się część negatywna, która charakteryzuje przeciwnika politycznego bądź jako zacofanego i szkodnika, blokującego procesy modernizacyjne, klerykała i fanatyka religijnego, bądź jako zwolennika europejskiego państwa federalnego, rezygnującego z niepodległości Polski, zafascynowanego europejskością i możliwością wpływania na losy UE i świata, lub jako walczącego ateistę, atakującego fundamenty polskiej tożsamości.

Hasła odwołujące się do symboli i wartości mają większą nośność, ale nie budują materialnych podstaw polskiej siły politycznej. Pod tym względem II Rzeczpospolita dostarcza wymownego przykładu łączenia polskiego patriotyzmu związanego z poczuciem tożsamości narodowej i świadomością znaczenia tradycji patriotycznej z patriotyzmem gospodarczym, z ogromnym wysiłkiem budowania polskiego kapitalizmu w kraju zniszczonym przez I wojnę światową i okres walk o ustalenie granic przedwojennej Polski, w warunkach silnych konfliktów etnicznych, potyczek politycznych i we wrogim otoczeniu międzynarodowym.

Platforma Obywatelska, która od czterech lat bierze odpowiedzialność za Polskę, będąc partią władzy jest atrakcyjna dla potencjalnych sojuszników i członków innych partii, którzy mogą dołączyć do zwycięzców. Wielostronność i ideowa niespójność jest cechą wielu partii politycznych o z dawna ukształtowanej strukturze i znajomości mechanizmów władzy, lecz zazwyczaj partie te, oprócz różnych frakcji czy skrzydeł, mają skrystalizowane podstawowe idee kierunkowe, które stanowią o ich obliczu ideowym. Uważa się przy tym, choć moim zdaniem nietrafnie, że partie polityczne wchodzą w fazę postpolityczną i dlatego tracą swe wyraźne oblicze. Rządząca Platforma Obywatelska, którą cechuje duża wewnętrzna różnorodność ideowa, jest atrakcyjna dla wielu grup wyborców, znajdujących w niej odpowiadające im elementy programowe. Koszt tej różnorodności jest jednak poważny, gdyż PO nie ma przekonywającej wizji państwa i gospodarki. Trudno przecież za wizję państwa uznać akceptację niejasno określonych warunków unii fiskalnej czy finansowania MFW, które przy zachowaniu pozorów koncepcji gospodarczych są w istocie pomysłami politycznymi. Można w tym się dopatrywać głęboko przemyślanego planu politycznego, który ma Polsce umożliwić wywieranie wpływu na całą UE. Czy tak będzie, można wątpić.

Siła PO ma jednak swe główne źródło w słabości opozycji. Różnorodność i mgławicowość ideowa PO ma wyraźny wspólny mianownik, nadający jej czytelny charakter, a jest nim jasno określony przeciwnik, jakim jest PiS, którego krytyka, wyśmiewanie i publiczne piętnowanie świetnie spełnia funkcje integrujące i mobilizujące zróżnicowany elektorat.

Zapomniany wolny rynek

Platforma Obywatelska przestała być partią o orientacji wolnorynkowej, reprezentującą średnich i drobnych przedsiębiorców, i powiązaną z prorynkowo nastawionymi ekonomistami. A wedle wyników badań CBOS z początku grudnia tego roku Polacy oczekują od rządu zmniejszenia bezrobocia, rozwoju gospodarczego i poprawy warunków życia. Zatem te problemy, z którymi borykają się obywatele, są wskazywane jednoznacznie. Rząd PO-PSL mógłby choć w części zapobiec ich powstawaniu, podejmując reformy podatkowe i realizując program deregulacji gospodarki. PO uważa się za partie rządzącą zdolną stawić czoło rozrostowi biurokracji, która wnika w różne dziedziny życia i w coraz większym stopniu reguluje gospodarkę, powiększając swoją uciążliwą władzę nad obywatelami. Zapowiedzi redukcji administracji państwowej o 10% nie pociągnęły za sobą praktycznych posunięć. Ostatnio pojawiła się informacja o mającej nastąpić redukcji zatrudnienia w pionie śledczym prokuratury. Czy ten właśnie pion jest nadmiernie rozbudowany? Czy śledztwa na tym nie ucierpią?

Skoro PO odwróciła się od wolnego rynku można było oczekiwać, iż opozycja, w postaci podówczas jeszcze nierozczłonkowanego PiS, powróci do postulatów wolnorynkowych, jakie realizowała w odniesieniu do średniej i małej przedsiębiorczości w czasie, gdy sprawowała władzę. Jednak po katastrofie smoleńskiej wszelkie kwestie praktyczne czy przyziemne zeszły w tej partii na plan dalszy. Przez pewien czas było to zrozumiałe, tym bardziej, iż katastrofę smoleńską postrzegano w PiS-ie przede wszystkim jako porażający w swej wymowie dowód niesprawności państwa, zarówno administracji, jak i wojska. Ponieważ na plan pierwszy wysunęły się kwestie symboliczne, wokół których narastał konflikt: pochówek pary prezydenckiej na Wawelu, krzyż przed pałacem prezydenckim, a także zagadnienia związane z prowadzeniem śledztwa i niejasną pozycją polskiej prokuratury wojskowej w relacjach z prokuraturą rosyjską, reakcja strony państwowej (kancelarii Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, władz Warszawy) również miała charakter symboliczny: usunięcie krzyża oraz niedopuszczanie się do utrwalenia się miejsca przed pałacem prezydenckich jako swoistego miejsca kultu.

Miary tych budzących zażenowanie zabiegów dopełniły „spontaniczne" reakcje młodych, „wykształconych i nowoczesnych", którzy uświadomili Januszowi Palikotowi istnienie „oburzonych" na PiS, do których można było trafić z przekazem  antychrześcijańskim i antyklerykalnym. Dlatego wszedłszy do Sejmu Janusz Palikot i jego ruch skoncentrował się na symbolicznej kwestii obecności krzyża w sali obrad, licząc że w ten sposób jednych przyciągnie, a innych, nie tylko zwolenników PiS, ale także część elektoratu PO, rozjuszy. Rzecz zastanawiająca, że nie podjął tematu nauczania religii w szkole, który w swoim czasie był przez SLD podnoszony do rangi jednego z poważniejszych problemów konstytucyjnych. Ostrożność, czy kwestia warunków dogadywania się z SLD? A może kwestia krzyża w Sejmie, to wstęp do działań wymierzonych w nauczanie religii w szkołach? Powierzając poruszanie w mediach spraw gospodarczych swemu rzecznikowi prasowemu Andrzejowi Rozenkowi, Janusz Palikot uznał tym samym ten „odcinek" za drugorzędny. Ruch Palikota jest oparty na charyzmie lidera i na oryginalnym sojuszu z reprezentantami bardzo różnych i dziwnych środowisk, który ma ująć wyborców odwoływaniem się przede wszystkim do kwestii symbolicznych. Tak jak wcześniej PO, tak i on porzucił wolnorynkowy przekaz, dostrzegając możliwość dotarcia do szerokich rzesz właśnie dzięki mgławicowemu wizerunkowi i braku wyraźnego oblicza i jasnego przekazu w kwestiach mających bezpośredni wpływ na życie obywateli. Podobnie jak PO, ale jeszcze dobitniej Ruch Palikota opowiedział się za federalizacją UE.