IV RP i drugi obieg - polemika Piotra Skwiecińskiego

Na kanwie polemik związanych z najnowszym filmem Joanny Lichockiej Łukasz Warzecha, polemizując z frazeologią "obozu smoleńskiego", porównał ów spór do sporu białych z czerwonymi przed powstaniem styczniowym. Dostał za swoje.

Druga strona częściowo tę metaforę ze wzgardą odrzuciła, uznając ją za uzurpację (bo gdzież smoleńskim zdrajcom do białych, którym przecież też o niepodległość chodziło...), a częściowo – ucieszyła się nią. Bo nic tak nie cieszy "wolnego Polaka", jak możliwość przebrania się w historyczny kostium, nałożenia konfederatki, rozłożenia się obozem w najbliższym borze i zaintonowania "O, Panie, skrusz ten miecz co siecze kraj"...

Mechanizmy dyscyplinujące

Poszło jeszcze ostrzej. Warzecha został przez poetę Wojciecha Wencla porównany do opisanego przez Stefana Żeromskiego chłopa, który rabuje poległego powstańca, a Piotr Lisiewicz, publicysta "Gazety Polskiej", użył wobec Łukasza wdzięcznej metafory zawierającej słowo "folksdojcz". Wencel z Lisiewiczem napisali w ten sposób o dziennikarzu, który jako pierwszy spoza środowiska "Gazety Polskiej" po 10 kwietnia publicznie formułował przypuszczenia o zamachu (których, dodajmy, ja nie podzielam, ale Wencel z Lisiewiczem – i owszem). O dziennikarzu, który w ciągu ostatnich lat niejednokrotnie wykazał się niepokornością wobec obecnej władzy i, eufemistycznie rzecz ujmując, nie jest przez nią lubiany, choć zarazem nie utożsamia się też z PiS-owską czy smoleńską opozycją.

I to jest klucz do nieprzyjemnej przygody publicysty. Szybko na własnej skórze doświadczył prawdziwości tego, co sam napisał kilka tygodni temu w "Rzeczpospolitej": "Osoby, które należą do elit obu obozów, a jednocześnie nie chcą się w nich zamykać... ryzykują wiele. Jeśli pochodzą z obozu "wolnych Polaków", bardzo łatwo mogą zasłużyć na miano zdrajców. Jeśli z obozu lemingów – rychło mogą otrzymać łatkę pisowców, a może nawet faszystów. Odrzucani przez jednych, przyjmowani podejrzliwie przez drugich, mogą się znaleźć na ziemi niczyjej, ostrzeliwani z obu stron. Dlatego bezpieczniej jest siedzieć za taborami swojego obozu i nawet nie próbować wychylać stamtąd nosa".

Prawdziwości tezy Warzechy dowodzą też przygody różnych postaci z przeciwnego (tj. bliższego rządowi) obozu, które w pewnym momencie próbowały publicznie dać wyraz tezie, że fakt, iż "czyha PiS", nie jest wystarczającym powodem, by twierdzić, że Donald Tusk jest najlepszym premierem pod słońcem, a może wręcz że to czyhanie nie jest aż tak strasznym zagrożeniem. Z reguły po paru dniach postaci takie rejterowały i wykonywały gesty mające przekonać establishment, że wcale się nie zmieniły i dalej podzielają sympatie i antypatie obowiązujące w świecie celebrytów. I wyraźnie było widać, że mechanizm dyscyplinujący działa po tamtej stronie bardzo, bardzo sprawnie.

Ofiara  "smoleńszczyków"

Język Wencla i Lisiewicza nie dziwi. Mentalność sekciarska i charakterystyczne dla tego rodzaju grup mechanizmy wykluczania były bowiem już opisywane wielokrotnie. To, że część środowisk IV RP była przez lata z uporem i celowo zaganiana do "drugoobiegowego" narożnika przez establishment III RP, nie zmienia niestety faktu, że w końcu tam się znalazła, a wtedy zaczęła myśleć i działać według opisanych wielokrotnie przez socjologów mechanizmów sekty.

Trzeba zarazem stwierdzić, że polemizując ze "smoleńszczykami", Warzecha wpada w pewną intelektualną pułapkę wynikającą zapewne z tego, że chce mówić językiem bliskim tym, z którymi się spiera. "Spór o... postawę ludzi z "drugiego obiegu" to odżywający od pokoleń polski spór pomiędzy czerwonymi a białymi (chodzi tu o obozy z czasów powstania styczniowego – P. S.), pomiędzy konserwatystami a rewolucjonistami, pomiędzy romantykami a realistami" – pisze. I konkluduje: "Nigdy nie ukrywałem, nie ukrywam i otwarcie deklaruję, że w tym sporze opowiadam się zdecydowanie po stronie białych, konserwatystów, realistów".

Ziemkiewicz konstruuje wizje Polski, którą od oświecenia dzieli konflikt pomiędzy obozem zaprzańczej elity a obozem patriotów i romantycznych sarmatów

Dziwi mnie, że nikt z obozu smoleńskiego, dysponującego przecież szeregiem dobrych piór, zamiast wylewać na Warzechę kubły pomyj, nie zwrócił uwagi na głębsze implikacje użytej przez niego metaforyki. No bo przecież jeśli ktoś mówi, że zajmowana przez niego postawa równa się (czy ostrożniej: da się wyprowadzić) z postawy antyinsurekcyjnych białych z lat 60. XIX wieku, a postawa jego oponentów równa się (czy ostrożniej: da się wyprowadzić) z postawy niepodległościowych radykałów z tego samego czasu, to tym samym potwierdza (czy ostrożniej: daje możliwość uznania, że potwierdza), że dzielący go z owymi oponentami konflikt to naprawdę ten sam XIX- wieczny spór! Czyli że naprawdę Polska obecnie pozbawiona jest niepodległości, naprawdę trzeba o nią walczyć, naprawdę obecny rząd to nie jest po prostu rząd zły i słaby, ale kolaboracyjny. A spór między Warzechą (traktowanym już w tym momencie jako symbol szerszej postawy) a obozem smoleńskim dotyczy nie treści, lecz wyłącznie taktyki. Czy już teraz iść do (symbolicznego) lasu i uderzać z kosami na moskiewskie garnizony, czy czekać na karabiny z Zachodu albo w ostateczności oddać się mozolnemu uświadamianiu ciemnego ludu...? Ale moskiewskie (ostatnio niepostrzeżenie zmieniające się w pruskie...) garnizony są, w myśl tej wizji, rzeczywistością, a nie urojeniem...

Oczywiście wiem, że Warzecha tak nie myśli. Ale padł ofiarą tego, że starał się przemówić do "smoleńszczyków" językiem, który – jak mu się wydało – powinien dać im do myślenia.

System Ziemkiewicza

Nie mogło to przynieść oczekiwanego skutku, skoro nawet publicysta o tyle większej miary niż przywoływani tutaj Wencel i Lisiewicz, czyli Rafał Ziemkiewicz, konstruuje ostatnio wizje, w myśl których Polskę co najmniej od czasów Królestwa Kongresowego (a w zasadzie jeszcze dłużej – od oświecenia) dzieli konflikt pomiędzy obozem zdrady i zaprzańczej elity a obozem patriotyzmu i romantycznych sarmatów.