Gry wyborcze Orbána

W polskiej debacie publicznej, w której Viktor Orbán przedstawiany jest albo jako rycerz ze spiżu, mobilizujący entuzjazm narodowy przeciwko światowym siłom poprawności politycznej, albo demon stawiany w jednym rzędzie z Łukaszenką i Putinem, czwarta nowelizacja węgierskiej konstytucji i reakcja nań instytucji europejskich nie mogły zostać niezauważone. Dużo pisano o zwiększeniu władzy parlamentu, zdominowanego przez partię Orbána, oraz pomniejszeniu roli Trybunału Konstytucyjnego. Z kolei zwolennicy władz w Budapeszcie sugerowali, że przyczyną ataków są poprawki związane z ochroną rodziny. Kiedy jednak uważnie analizuje się nowele zgłoszone do uchwalonej zaledwie dwa lata temu konstytucji, uwagę przykuwa coś innego.

Powtórzyć zwycięstwo

Prace nad wszystkimi budzącymi największe kontrowersje projektami, które delikatnie modyfikują obowiązki w ramach podziału władzy i check and balance, trwały od dawna. Debatowano nad nimi od miesięcy przy otwartej kurtynie, dlatego poruszenie przeciwników Orbána wydaje się spóźnione. Z drugiej strony, to prawda, Fidesz do pakietu zmian dołączył jedno zdanie, podkreślające konserwatywny światopogląd tej partii.

Interesującym zabiegiem było przyznanie czynnych praw wyborczych obywatelom węgierskim mieszkającym poza granicami kraju

Już w pierwszej poprawce czytamy, że „małżeństwo i posiadanie dzieci to podstawa rodziny”. Jakie to ma znaczenie? Marginalne. W nieznowelizowanej konstytucji widniał już bowiem zapis o tym, że państwo musi wspierać instytucję małżeństwa, które tworzą mężczyzna i kobieta.

Warto przypomnieć, że Węgry to – obok Czech – jedyny kraj Europy Środkowej, w którym obowiązuje ustawa o związkach partnerskich osób hetero- i homoseksualnych, a prawo aborcyjne jest bardziej liberalne niż w Polsce. Jeśli Orbánowi zależałoby więc na konserwatywnej rewolucji obyczajowej, co pewnie rzeczywiście wywołałoby komentarze Zachodu, zmodyfikowałby właśnie te przepisy.

Noweli przyświecał inny cel. Podczas gdy europejska opinia publiczna, podzielona – nie tylko w Polsce – na fanów i przeciwników polityki Budapesztu, dyskutowała głównie nad ideologicznymi, czyli wywołującymi największe emocje, zmianami ustawy zasadniczej, dyskretnie wprowadzono poprawkę ułatwiającą to, co dla Fideszu stanowi dziś polityczny cel numer jeden: zwycięstwo w wyborach parlamentarnych w 2014 r.

Rządzący krajem od trzech lat Orbán staje przed dylematem, przed którym stawali wszyscy reformatorzy: co zrobić, aby reformy zostały utrwalone w prawie i kulturze politycznej kraju i nie zniknęły po ewentualnej zmianie władzy.

Stopień ingerencji w system polityczny, gospodarczy, sądowniczy i medialny państwa w okresie rządów Fideszu był tak duży, że przy niekorzystnej konstelacji po wyborach wszystko mogłoby zostać odwrócone do góry nogami zgodnie z zasadą, że każda rewolucja wywołuje kontrrewolucję. Ponadto – co wydaje się jeszcze bardziej ryzykowne – nawet jeśli nowa władza kontynuowałaby działania Orbána w niektórych aspektach (np. tam, gdzie jest ona najskuteczniejsza, czyli w energetyce i otwarciu na Wschód), to znając rozemocjonowany charakter polityki węgierskiej, można przypuszczać, że zaczęłaby wykorzystywać narzędzia przygotowane z myślą o dominacji Fideszu przeciwko niemu. Dlatego im bliżej wyborów, tym bardziej rząd zastanawia się, co zrobić, aby przeobrażenia przetrwały nienaruszone, a jemu samemu nie zagroziło niebezpieczeństwo. Jednym z rozwiązań jest po prostu nie dopuścić do zmiany władzy.

Poprawka mówiąca o tym, że kampania przedwyborcza nie może być prowadzona w mediach komercyjnych, to wyraźny cios w opozycję, której – po odzyskaniu przez Fidesz med iów publicznych i powołaniu czuwającej nad czystością przekazu specjalnej rady – ograniczono możliwości nadawania przedwyborczych spotów. Chociaż nowela może nie jest fundamentalna (bo niewykluczone, że opozycja znajdzie miejsce w mediach publicznych), w zestawieniu z poprzednimi ustawami pokazuje, jak bardzo lęk przed przegranymi wyborami zdominował działania węgierskiej elity rządzącej.

Już w czerwcu 2010 r., czyli dwa miesiące po wyborczym zwycięstwie, Fidesz znowelizował prawo o wyborach samorządowych, co poprzez skrócenie terminu dostarczenia podpisów i jednoczesne zwiększenie ich wymaganej liczby utrudniło aktywność mniejszych i słabiej zorganizowanych partii.

Najistotniejsze modyfikacje zostały wprowadzone w uchwalonym tuż przed Bożym Narodzeniem 2011 r. nowym prawie wyborczym. Obok propozycji całkiem rozsądnych (zmniejszenie liczby deputowanych i ułatwienie skomplikowanego procesu wyborczego) znalazły się tam dwa paragrafy, które należy uznać za faworyzujące ugrupowanie rządzące: nowy element kompensacyjny w okręgach jednomandatowych oraz ich nowa geografia, które w czasie ostatnich wyborów wyraźnie pomogłyby partii Orbána.

Niepokoje premiera

Ale w ciągu ostatnich trzech lat na rywalizację przedwyborczą próbowano wpływać także w inny sposób. Interesującym zabiegiem było przyznanie czynnych praw wyborczych dla obywateli węgierskich mieszkających poza granicami kraju. Orbán ujawnił tym samym wrażliwość na problemy rodaków z terenów dawnej Korony Świętego Stefana, którzy przy urnie wyborczej – jak można przypuszczać – odwdzięczą się za troskę o ich interesy. Inna sprawa, że rządzący w latach 2002–2010 socjaliści mogli zrobić to samo.

Wizerunek Orbána jako rozsądnego gospodarza w czasie kryzysu wzmocniła niezrealizowana jeszcze zapowiedź zamrożenia publicznego wsparcia dla partii politycznych. Dla Fideszu, który w ciągu dziesięciu lat zbudował wokół siebie imperium medialne i biznesowe, nie ma ono tak dużego znaczenia, ale opozycję brak dotacji poważnie by osłabił. W ugrupowania o niewielkim twardym i słabo mobilizowanym elektoracie wymierzone było natomiast prawo o konieczności rejestracji przed wyborami. Ustawa ostatecznie została zakwestionowana przez Trybunał Konstytucyjny, któremu czwarta nowelizacja ograniczyła uprawnienia.

Można się zastanawiać, dlaczego lider Fideszu, czyli najpopularniejszej od prawie 80 miesięcy partii w kraju, tak bardzo niepokoi się o krajobraz powyborczy. Są co najmniej trzy przyczyny.

Po pierwsze, Orbán jest zbyt doświadczonym politykiem, aby pozwolić sobie na entuzjazm z powodu sondaży. Szczególnie po traumatycznym doświadczeniu wyborów 2002 r., w których Fidesz wypadł znacznie słabiej, niż przewidywały badania, i chociaż odniósł zwycięstwo, to było ono zbyt małe, aby utrzymać władzę. Po czterech latach reformowania kraju przez konserwatystów rządy przejęli więc socjaldemokraci i liberałowie, skazując Fidesz na wyrok ośmiu lat w czyśćcu opozycji.

Po drugie, Orbán jako uważny analityk wie również, że w coraz bardziej niepewnej Europie popularność partii rządzących jeździ na pstrym koniu i może się rozbić o z pozoru niewinną kwestię, jak ostatnio w Bułgarii, gdzie nieduża podwyżka cen energii stała się iskrą, która wywołała największy od lat pożar polityczny.