Ustawa z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP (DzU z 2005 r. nr 169, poz. 1418) przyznaje je obywatelom polskim, którzy byli nimi również 1 września 1939 r., zamieszkiwali b. terytorium RP i opuścili je z przyczyn w niej wyliczonych. Rekompensata wynosi 20 proc. wartości pozostawionego mienia. W razie śmierci właściciela przysługuje wszystkim spadkobiercom albo niektórym wskazanym przez pozostałych, jeżeli spełniają wymogi ustawy. Realizowana może być w formie zaliczenia tych 20 proc. na poczet ceny sprzedaży lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa, opłaty za przekształcenie użytkowania wieczystego we własność oraz w postaci świadczenia pieniężnego z Funduszu Rekompensacyjnego. Środki Funduszu – 2,5 mld zł – mają pochodzić głównie ze sprzedaży państwowych gruntów rolnych i z prywatyzacji.

Prawo do rekompensaty musi być wcześniej potwierdzone przez wojewodę. To właśnie powoduje najwięcej trudności, a wiele spraw kończy się w sądzie administracyjnym. Trzeba bowiem przedstawić dowody świadczące o pozostawieniu mienia, posiadaniu obywatelstwa polskiego oraz o dotychczasowym stanie realizacji prawa do rekompensaty. Ustawa wprowadziła także możliwość weryfikacji wcześniejszych decyzji, wydawanych przez starostów i sądy. Wielu Zabużan uzyskało bowiem już wcześniej rekompensaty na podstawie innych przepisów i zdarzały się nadużycia.

Wojewoda wydaje postanowienie stwierdzające, kto jest uprawniony do rekompensaty, wzywa do wybrania jednej z form jej realizacji oraz do złożenia operatu szacunkowego, sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego i określającego wartość pozostawionej nieruchomości. Potrzebne są do tego dokumenty potwierdzające rodzaj i powierzchnię pozostawionego mienia. Jego wartość rynkową określa się na podstawie aktualnych cen podobnych obiektów w Polsce.

W razie negatywnego zweryfikowania materiału dowodowego wojewoda wydaje decyzję odmawiającą potwierdzenia uprawnień. Decyzja pozytywna wskazuje osobę lub osoby, którym potwierdza się prawo do rekompensaty, zwaloryzowaną wartość pozostawionego mienia, wysokość rekompensaty oraz wybraną formę jej realizacji. Świadczenia wypłaca Bank Gospodarstwa Krajowego, wojewodowie nie mają wpływu na terminy wypłat. Od grudnia 2006 r. do października 2007 r. BGK wypłacił 57 mln zł. Więcej informacji znajduje się na stronach internetowych urzędów wojewódzkich.