Tomasz Ludwik Krawczyk, Kancelaria Drzewiecki, Tomaszek i Wspólnicy

Rz: Czy osoba, która ma problem ze spłatami rat kredytu hipotecznego, może ogłosić upadłość konsumencką?

Tomasz Ludwik Krawczyk: To zależy od tego, co rozumiemy przez „problem ze spłatą". Jeżeli polega on na trudnościach w zapewnieniu środków na spłatę kredytu, ale jest on spłacany terminowo, to sytuacja taka nie otwiera przed osobą fizyczną możliwości złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Taki wniosek może złożyć tylko taka osoba fizyczna, która jest niewypłacalna, tzn. nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (a takim może być spłata kredytu), przy czym osoba taka powinna być zgodnie z ustawą – Prawo upadłościowe i naprawcze dłużnikiem więcej niż jednego wierzyciela (a zatem zaległość w spłacie jednego kredytu nie wystarczy).

Czy w związku z długami w opłatach za mieszkanie czy innymi nieruchomościowymi – np. podatkowymi czy za media – można ogłosić upadłość konsumencką?

Tak. W przypadku zaistnienia niewypłacalności dłużnika, o której była mowa, uwzględnienie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest niezależne od faktu, czy niespłacone wierzytelności mają charakter cywilnoprawny (np. opłaty za media) czy publicznoprawny (w tym podatki).

Gdzie i jak załatwia się formalności i jak trzeba przygotować wniosek o upadłość konsumencką? Jakie zaświadczenia czy dokumenty są dla sądu niezbędne?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa się w sądzie rejonowym, w wydziale upadłościowym, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika. Wniosek ten powinien zawierać takie informacje jak aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników oraz oznaczenie miejsca, w którym się ten majątek dłużnika znajduje, spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na jego majątku wraz z datami ich ustanowienia.

Potrzebne jest też oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku, spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty, wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi.

Trzeba też przygotować informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych i zastawów skarbowych oraz innych obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak też o prowadzonych innych postępowaniach sądowych lub administracyjnych dotyczących majątku dłużnika.

Należy także wskazać okoliczności, które uzasadniają wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Oprócz tych informacji dłużnik powinien złożyć oświadczenie na piśmie, że dane zawarte we wniosku są prawdziwe.

Kiedy sąd przychyli się do wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenta?

Sąd uwzględni taki wniosek, gdy zachodzi podstawowa przesłanka upadłości, czyli zaprzestanie spłacania wymagalnych zobowiązań, a ponadto wyłącznie w przypadku, gdy niewypłacalność dłużnika powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności.

Przez pojęcie „wyjątkowe i niezależne okoliczności" rozumie się zwykle takie zdarzenia, jak klęski żywiołowe (przy czym tylko takie, które są niespodziewane, a nie np. powódź na terenach zalewowych), wypadek przy pracy czy nagłą chorobę.

Uwzględnienie wniosku jest wykluczone w szczególności, gdy dłużnik zaciągnął zobowiązanie, będąc niewypłacalnym albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą.

Prawo upadłościowe i naprawcze zawiera również zamknięty katalog tzw. czasowych przeszkód uwzględnienia wniosku, do których zalicza się na przykład prowadzenie w stosunku do dłużnika w okresie dziesięciu lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości postępowania upadłościowego lub innego, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań albo, w którym zawarto układ (przy czym przez pojęcie „inne postępowanie" rozumie się także postępowania, w których umorzono zobowiązania publicznoprawne, np. umorzono zaległości podatkowe czy należności celne), czy prawomocne uznanie czynności prawnej dłużnika za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Jakie są konsekwencje ogłoszenia upadłości dla upadłego konsumenta i jego nieruchomości? Co dzieje się po ogłoszeniu wyroku?

W momencie wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości cały majątek dłużnika wchodzi w skład masy upadłości. W związku z tym dłużnik traci prawo zarządu oraz rozporządzania nim. Majątek zostanie wydany syndykowi, a następnie zlicytowany, a uzyskana kwota posłuży do pokrycia zobowiązań dłużnika.

Czasami może się bardziej opłacać sprzedać nieruchomość samemu, a z wierzycielami porozumieć się poza postępowaniem upadłościowym

Postanowienie o ogłoszeniu upadłości ma również konsekwencje w stosunku do zobowiązań upadłego dłużnika. Te zobowiązania, których termin płatności jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości. Zobowiązania majątkowe niepieniężne (np. zobowiązanie do naprawienia wyrządzonej szkody) zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne (np. obowiązek zapłaty odszkodowania) i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. Jeżeli dłużnik był w związku małżeńskim, z dniem ogłoszenia upadłości powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa.

W przypadku gdy w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, zostanie on również poddany licytacji, a z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres 12 miesięcy. Wydzielenie tej kwoty następuje również wtedy, gdy dom lub mieszkanie są obciążone hipoteką.

Jak spłacać długi, np. wobec banku, po ogłoszeniu upadłości?

Po sprzedaży majątku upadłego przez syndyka (względnie, jeżeli sąd tak postanowi, przez samego upadłego pod nadzorem syndyka) oraz opuszczeniu przed upadłego zajmowanego mieszkania lub domu sąd na wniosek upadłego wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli w zakresie niezaspokojonych jeszcze wierzytelności, czyli mówiąc w skrócie: sąd określa, komu i ile przez maksymalnie pięć lat upadły ma spłacać zobowiązania, a które jego zobowiązania przeznaczone są do umorzenia.

Umorzenie niespłaconych zobowiązań upadłego następuje postanowieniem sądu, które wydawane jest tylko w przypadku całkowitego wykonania przez upadłego planu spłaty wierzycieli.

W przypadku niewykonania planu spłaty postępowanie podlega umorzeniu (czyli uważa się za niebyłe), a upadły pozostaje zobowiązany do spłacenia wszystkich długów, które nie zostały zaspokojone ze środków uzyskanych ze sprzedaży przedmiotów wchodzących w skład masy upadłości.

W jakich sytuacjach w ogóle warto się decydować na upadłość konsumencką, gdy mamy zadłużoną nieruchomość, a brakuje nam pieniędzy na spłatę zobowiązań?

Jeżeli jedyny majątek upadłego stanowi nieruchomość, a jej obciążenie hipoteczne przekracza jej wartość, to zachodzi tzw. negatywna przesłanka upadłości, gdyż brakuje środków na pokrycie kosztów postępowania. Ponieważ konsument w odróżnieniu od przedsiębiorców nie ma obowiązku składania wniosku o upadłość, nawet jeżeli stanie się niewypłacalny, w takim przypadku składanie wniosku z pewnością nie ma sensu.

A gdy ktoś ma jeszcze majątek wystarczający na pokrycie kosztów postępowania?