Pozwy zbiorowe opłacają się kupującym mieszkania

[b]Rz: Czy klienci niezadowoleni z tego, że deweloper nie oddał na czas mieszkania, mogą walczyć o swoje prawa, korzystając z pozwu zbiorowego? A klienci pośrednika w obrocie nieruchomościami niezadowoleni z jego pracy?[/b]

[b]Błażej Czwarnok:[/b] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=2EE6D0A7DBCDEE72344D3013C2AC3EF9?id=339363]Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym[/link] z 17 grudnia 2009 roku, o której rozmawiamy, przewiduje, że postępowanie grupowe może być prowadzone w sprawach cywilnych, ale tylko tych, które dotyczą roszczeń o ochronę konsumentów, roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, z wyłączeniem możliwości dochodzenia roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Przy założeniu, że klienci dewelopera lub pośrednika są konsumentami, a ich roszczenia wynikają ze zwłoki w wykonaniu zobowiązań z umowy lub niewykonania umowy, będą oni mogli dochodzić swoich praw, bo stanowią one roszczenia o ochronę interesów konsumentów.

[b]Jaki warunek trzeba spełnić?[/b]

Podstawowym wymogiem jest to, aby w ramach postępowania grupowego wszyscy członkowie grupy dochodzili roszczeń jednego rodzaju, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W przypadku dewelopera lub pośrednika, o których pani wspomniała, musi więc chodzić np. o wspólne dla wszystkich roszczenie o naprawienie poniesionych szkód, które były skutkiem tego samego, konkretnego zachowania dewelopera lub pośrednika.

W postępowaniu grupowym nie chodzi o skrzyknięcie wszystkich osób, które mają roszczenia, np. o odszkodowanie, z tytułu rękojmi, o zapłatę etc., które łączy jedynie osoba potencjalnego przeciwnika procesowego. W postępowaniu grupowym musi występować z jednej strony – tożsamość rodzaju roszczeń członków grupy, a z drugiej – okoliczności, z których te roszczenia wynikły.

[b]Czy pozew zbiorowy to korzystniejsze rozwiązanie niż indywidualnie składane pozwy w tej samej sprawie?[/b]

Pozew, w którym grupa dochodzi roszczeń majątkowych, ma przede wszystkim tę zaletę, w porównaniu z działaniem indywidualnym, że jest tańszy. Mam tu na myśli kwestię wysokości opłaty od pozwu. O ile w sprawach indywidualnych wysokość opłaty stosunkowej wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu, o tyle w przypadku pozwu grupowego opłata od pozwu jest ponad dwa razy niższa, wynosi 2 proc.

Ponadto, grupowa forma prowadzenia postępowania ma dla członka grupy tę zaletę, że o ile nie jest on jednocześnie reprezentantem grupy, nie będzie musiał angażować się tak bardzo w postępowanie. Z pewnością działanie grupy może być inaczej postrzegane przez pozwanego, który będzie bardziej skłonny do poważnego traktowania skumulowanych roszczeń, jeżeli w porównaniu z roszczeniami indywidualnymi, roszczenia grupy będą istotne.

Jednocześnie należy pamiętać o jednym z najważniejszych wymogów dotyczących postępowania grupowego w przypadku dochodzenia roszczeń pieniężnych. Roszczenia członków grupy muszą być ujednolicone. Oznacza to, że w postępowaniu grupowym każdy powinien dochodzić tej samej kwoty. Wymóg ten jest złagodzony przez możliwość ujednolicania roszczeń w co najmniej dwuosobowych podgrupach. Niemniej jednak, jeżeli w danym przypadku wysokość roszczeń zainteresowanych pozwem grupowym jest bardzo zróżnicowana, wytoczenie pozwu indywidualnego może być bardziej uzasadnione i pozwolić w pełni zaspokoić roszczenia każdego z powodów. Choć warto także zauważyć, że w takiej sytuacji zainteresowani mogą wykorzystać postępowanie grupowe, domagając się w nim jedynie ustalenia, że pozwany jest co do zasady odpowiedzialny, i nie żądać orzekania przez sąd o wysokości zobowiązania pozwanego. Po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia każdy z członków grupy mógłby w takim przypadku wytoczyć indywidualne powództwo o zapłatę, w którym musiałby udowodnić już tylko wysokość swojego roszczenia.

[b]Jak duża musi być grupa, aby sąd zajął się pozwem zbiorowym? Czy zawsze musi być tzw. reprezentant grupy? Kto może nim być?[/b]

Grupa musi liczyć co najmniej dziesięć osób i musi mieć reprezentanta. Reprezentantem, który będzie formalnie powodem w sprawie, może być albo członek grupy, albo powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów. Ustawa reguluje rolę reprezentanta jako osoby działającej we własnym imieniu, ale na rzecz członków grupy.

Wyrok sądu będzie miał ostatecznie moc wobec wszystkich członków grupy. W pozostałym zakresie ustawa pozostawia członkom grupy dowolność w wyborze reprezentanta i uzgodnienia z nim warunków jego działania w relacjach z grupą. Jednocześnie członkowie grupy zachowują w toku postępowania prawo do podjęcia decyzji w najistotniejszych kwestiach związanych z postępowaniem – cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia oraz zawarcie ugody wymaga zgody więcej niż połowy członków grupy. A na wniosek więcej niż połowy członków grupy sąd może dokonać zmiany jej reprezentanta.

Należy mieć na uwadze, że ustawa wprowadza również przymus adwokacki. Reprezentant jest stroną postępowania i z zastrzeżeniem decyzji członków grupy, o których wspomniałem, decyduje o losach postępowania, ale musi zapewnić sobie w toku całej sprawy zastępstwo adwokata lub radcy prawnego. Obecność w postępowaniu po pierwsze reprezentanta, a po drugie profesjonalnego pełnomocnika ma zapewnić sprawność przebiegu postępowania i profesjonalne jego prowadzenie w celu lepszego zabezpieczenia interesów członków grupy. Na marginesie warto wspomnieć o uregulowaniu w ustawie kwestii wynagrodzenia pełnomocnika. Ustawa wprost określa, iż może ono zostać ustalone jako odsetek kwoty zasądzonej na rzecz powoda, jednak nie większy niż 20 proc. tej kwoty.

[b]Do jakiego sądu skierować pozew zbiorowy?[/b]

Sądami właściwymi do orzekania w postępowaniach grupowych są sądy okręgowe. Jeśli chodzi o wskazanie właściwego sądu okręgowego w konkretnym przypadku, to będzie to wynikało z zasad ogólnych postępowania cywilnego. Warto zauważyć, że w postępowaniach grupowych będą orzekały sądy w składzie trzech sędziów zawodowych. Zapewne nie wszystkie sprawy w postępowaniach grupowych będą na tyle skomplikowane i zawiłe, aby rozpoznanie ich wymagało pracy aż trzech doświadczonych sędziów, niemniej jednak taka zasada została przyjęta i obowiązuje w odniesieniu do każdego postępowania grupowego.

[b]Jakie wady i jakie zalety mają pozwy grupowe?[/b]

Z pewnością zaletami tego postępowania będzie koncentracja wielu takich samych spraw w jednym postępowaniu, co przyczyni się do szybszego ich załatwienia przez sądy. W postępowaniach grupowych nie będzie też ryzyka rozbieżności orzecznictwa w takich samych sprawach, co aktualnie się zdarza i rodzi niekorzystne skutki dla społecznego odbioru sposobu sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Jak już wspomniałem, pozew grupowy w sprawach o prawa majątkowe jest też tańszy niż indywidualny i pozwala członkom grupy wspólnie powierzyć sprawę reprezentantowi, nie angażując się w prowadzenie jej w całości.

Jednak istnieje zagrożenie instrumentalnego traktowania instytucji postępowania grupowego jako środka szantażu wobec pozwanego. Praktyka wykaże, w jakim stopniu instytucja kaucji aktorycznej pozwoli pozwanym skutecznie stawić opór bezzasadnym roszczeniom kierowanym bardziej po to, aby postawić pozwanych przed alternatywą zwycięskiego acz długotrwałego postępowania, które jednak do czasu jego zakończenia będzie szkodziło ich renomie, a tym samym będzie mogło wpłynąć na wyniki ich działalności, lub szybkiego zawarcia korzystnej dla powoda ugody. Niestety, szantaż pozwem grupowym jest jednym z podstawowych problemów ustawodawstwa, w których instytucja ta już funkcjonuje. Wadą przyjętego rozwiązania określiłbym również zawężenie zakresu spraw, które mogą być rozpoznawane na zasadach określonych w ustawie.

[b]Czy Polacy będą korzystać z tego rozwiązania, czy instytucja pozwu zbiorowego przyjmie się u nas?[/b]

Co do zainteresowania postępowaniem grupowym już dziś z doniesień prasowych wiemy, że pierwsze pozwy grupowe zostały złożone lub na dniach mają być złożone. Sądzę, że instytucja ta ma spore szanse powodzenia w Polsce. Wiele osób deklaruje, iż nie podejmuje działań w celu dochodzenia swych niewielkich roszczeń z powodu nieopłacalności takiego postępowania, i zastrzega jednocześnie, że dochodziłyby ich, gdyby miały możliwość działania w grupie występującej ze skumulowanym roszczeniem, w której jednocześnie byłyby profesjonalnie zastępowane.

W Stanach Zjednoczonych postępowania grupowe, tzw. class actions, stanowią wręcz formę inwestycji, w której różne instytucje, często kancelarie prawne, wszczynają sprawy przeciwko korporacjom, inwestując opłatę od pozwu i swoją pracę, a jednocześnie licząc na swój zysk, udział w uzyskanych od pozwanego kwotach. Może i u nas postępowania grupowe staną się swoistą metodą inwestowania.

[ramka][b]OPŁATY PRZY SKŁADANIU POZWU ZBIOROWEGO[/b]

>> Opłata stosunkowa wynosi tu 2 proc. wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia (w przeciwieństwie do 5 proc. w sprawach indywidualnych).

>> Zarówno w przypadku pozwu grupowego, jak i indywidualnego opłata od pozwu nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 100 tys. złotych. Co istotne, w przypadku pozwów grupowych nie ma możliwości ubiegania się o zwolnienie od kosztów.

>> W przypadku pozwu grupowego wysokość opłaty tymczasowej – tj. takiej, którą uiszcza się w chwili wszczęcia sprawy, kiedy nie da się jeszcze ustalić wartości przedmiotu sprawy – sąd określa od 100 złotych do 10 000 złotych (w sprawach indywidualnych widełki te wynoszą od 30 złotych do 1 000 złotych).

>> W postępowaniu grupowym bardzo często wnoszona będzie w pierwszym rzędzie właśnie opłata tymczasowa, ponieważ po wniesieniu pozwu i jego przyjęciu do rozpoznania w postępowaniu grupowym przez sąd do postępowania mogą się jeszcze przyłączyć nowi członkowie grupy (w określonym przez sąd terminie od jednego do trzech miesięcy, licząc od publikacji przez sąd informacji o postępowaniu w prasie o ogólnopolskim zasięgu).