50-letnia rewolucjonistka

Z początku o jej istnieniu wiedzieli tylko wybrani ginekolodzy. Przepisywali ją tylko mężatkom, które urodziły już kilkoro dzieci. Dzisiaj regularnie stosuje ją ponad 80 milionów kobiet, w większości w Europie i Stanach Zjednoczonych.

Jej historia rozpoczęła się 9 maja 1960 roku, kiedy amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) dopuściła do użytku pierwszy doustny środek antykoncepcyjny. Z początku z zastrzeżeniem, by nie stosować go dłużej niż dwa lata. Pigułka nowej generacji nie tylko zapobiega ciąży, ale też – jak pokazują badania – zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jajnika i trzonu macicy.

[srodtytul]Jake śpi na dachu[/srodtytul]

Droga do pojawienia się skutecznego środka antykoncepcyjnego była długa. W starożytności rozcierano ciernie akacji z daktylami i dodawano do nich miodu. Tak uzyskaną mieszankę za pomocą włókien bawełny wprowadzano do pochwy. Rzymianki umieszczały w niej korki z różnych korzeni i globulki ulepione z odchodów krokodyla. Średniowieczne kobiety łykały żywe osy. Podobne przykłady, oprócz tego, że wydają się dla współczesnego człowieka odrażające, łączyło coś jeszcze: wątpliwa skuteczność działania, a często zagrożenie dla zdrowia.

Poszukiwaniami nowych metod antykoncepcji zajmowali się głównie mężczyźni (szczegóły w ramce obok), ale największymi beneficjentami tych wynalazków były kobiety. Bieg ich życia w dużym stopniu zależał od czynnika rozrodczego.

Doskonale zdawała sobie z tego sprawę Margaret Sanger, żyjąca na przełomie XIX i XX wieku amerykańska pielęgniarka i feministka. W 1912 roku opiekowała się ubogą pacjentką, która dochodziła do zdrowia po próbie usunięcia niewiadomo której z kolei ciąży. „Sanger usłyszała, jak kobieta ta błaga doktora, aby powiedział jej, jak ma zapobiec zajściu w ciążę” – w książce „Stulecie seksu” pisze James R. Peterson. – Oho! – zaśmiał się doktor. – Chce pani zjeść ciastko i mieć je nadal, co? Niestety, tego nie da się zrobić. Powiem pani, jaki jest jedyny pewny sposób. Niech pani każe Jake’owi spać na dachu”.

Pacjentka zmarła kilka miesięcy później, kiedy próbowała sama usunąć płód. Ponoć wtedy Sanger przysięgła sobie, że znajdzie skuteczny sposób zapobiegania ciąży. Marzyła o doskonałym środku antykoncepcyjnym, który byłby prosty w użyciu jak aspiryna. Tak narodziła się idea powstania pigułki.

W 1916 roku Margaret Sanger otworzyła w Nowym Jorku pierwszą klinikę kontroli urodzeń. By móc skorzystać z porady, kobiety ustawiały się w kolejce. Ale dla ówczesnej Ameryki było to zbyt liberalne posunięcie. Dziesięć dni po otwarciu klinika została zamknięta, a jej założycielka skazana na pobyt w domu poprawczym.

[srodtytul]Groźba aresztowania[/srodtytul]

W 1950 roku Sanger zwróciła się o pomoc do swojej bogatej sojuszniczki Katherine McCormick. Ta przeznaczyła prawie pół miliona dolarów na budowę laboratorium i kilkuletnią pensję dla naukowców: Gregory’ego Pincusa, który eksperymentował z hormonami na samicach królików, i dr. Johna Rocka, wybitnego ginekologa i żarliwego katolika, który – prowadząc badania – ryzykował, że zostanie aresztowany (w niektórych stanach obowiązywał zakaz stosowania środków antykoncepcyjnych) i ekskomunikowany. W 1955 roku na I Międzynarodowej Konferencji Planowania Rodziny w Tokio Pincus przedstawił obiecujące wyniki badań. Pięć lat później amerykańska FDA dopuścił pigułkę do sprzedaży. Dalej sprawy potoczyły się błyskawicznie. W 1964 roku środek zażywało 2,5 mln kobiet. A kolejny milion używał podobnego produktu innej firmy. Dwa lata później ponad połowa mężatek w wieku poniżej 20. lat była już na tabletkach.

[srodtytul]Środek odprężający[/srodtytul]

Pigułka antykoncepcyjna wznieciła rewolucję seksualną – pisały gazety. Oddzieliwszy seks od prokreacji, kobiety mogą poszukiwać przyjemności bez ryzyka. Kobiety są wreszcie paniami swojego reprodukcyjnego losu – ogłaszały inne. I kolejne: Tabletka stała się dla wielu najważniejszym środkiem odprężającym stulecia. Pudełko z nimi to znak rozpoznawczy wyzwolonej kobiety. Przejście kobiet do świata pracy i do świata zabawy umożliwiła jedna rzecz: tabletka.

W latach 60. zakaz używania pigułki do celów antykoncepcyjnych wprowadziła Japonia. Początkowo dlatego, że – jak pisze Robin Baker w książce „Seks w przyszłości” – obawiano się, iż nie jest absolutnie bezpieczna. Z kolei w latach 80. i 90. XX wieku ze strachu, że jej stosowanie wyprze prezerwatywy, a tym samym przyczyni się do wzrostu zakażeń wirusem HIV.

Od tamtego czasu pigułka przeszła wiele przeobrażeń. Ich celem było obniżenie dawek hormonów. – Najnowocześniejsze preparaty antykoncepcyjne uwalniają estradiol, hormon identyczny z produkowanym przez jajniki od chwili pokwitania aż po menopauzę – tłumaczy prof. Romuald Dębski, kierownik Kliniki Ginekologii i Położnictwa CMKP w Warszawie. Zmienił się także schemat dawkowania pigułki. Jak mówi prof. Dębski, nauka zmierza do najlepszego dopasowania antykoncepcji do potrzeb fizjologicznych każdej kobiety.

[ramka][srodtytul]Kalendarium pigułki antykoncepcyjnej[/srodtytul]

[b]1901 – 1923[/b] Fizjolog Ludwig Haberlandt wykazuje, że menstruacja jest regulowana przez hormony wytwarzane w mózgu i jajnikach. Udaje mu się uzyskać czasową bezpłodność u zwierząt

[b]1929[/b] Adolf Butenandt, późniejszy noblista, izoluje estron, żeński hormon płciowy

[b]1938[/b] Opracowanie etinyloestradiolu, pierwszego aktywnego doustnego estrogenu na świecie

[b]1942[/b] Chemik Russell Marker zbiera w Meksyku korzenie pochrzynu i wytwarza z nich progesteron

[b]1950[/b] Margaret Sanger, założycielka Amerykańskiej Federacji Planowanego Rodzicielstwa, przekonuje biochemika Gregory’ego Pincusa do opracowania hormonalnego środka antykoncepcyjnego

[b]1956[/b] Próby kliniczne oceniające działanie pigułki hamującej płodność

[b]1960[/b] Enovid – pierwszy doustny środek antykoncepcyjny na świecie – zostaje wprowadzony na rynek Stanów Zjednoczonych