Jakie reguły obowiązują przy podziale wspólnego dorobku

Bez względu na to, z jakiego powodu dochodzi do podziału wspólnego majątku – wskutek rozwodu, separacji czy powstania rozdzielności majątkowej w trakcie małżeństwa, reguły w tym zakresie są takie same.

Wspólność majątkowa, tzw. ustawowa, powstaje zaś automatycznie z chwilą wypowiedzenia sakramentalnego „tak”, chyba że wcześniej narzeczeni podpisali intercyzę. Wskutek rozwodu ustaje nie tylko ta wspólność, ale także umowna, tj. – rozszerzona lub ograniczona w stosunku do ustawowej, ukształtowanej w wyniku umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy), która może być podpisana przed ślubem albo w trakcie trwania małżeństwa. Kres wspólności wyznacza data uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.

Wspólność majątkowa ustaje w wyniku śmierci małżonka, a także może ustać w niektórych sytuacjach w trakcie małżeństwa (por. ramka obok). Zniesienie lub ustanie wspólności otwiera drogę do podziału wspólnego małżeńskiego dorobku.

[srodtytul]Tylko majątki osobiste[/srodtytul]

Po ustaniu wspólności dorobkowy majątek staje się współwłasnością w częściach ułamkowych (przedtem był wspólnością łączną, niepodzielną), tak jak np. majątek spadkowy, majątek wspólników spółki cywilnej, i może być podzielony między męża i żonę (przy wspólności majątkowej jest to niedopuszczalne). Dlatego w sprawach, które nie zostały unormowane wprost w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, do podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności kodeks ten nakazuje stosować przepisy kodeksu cywilnego o dziale spadku (art. 46 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DDAB7FCA02EB14A42A657A37334DE3BA?id=71706]kodeks rodzinny i opiekuńczy[/link]).

Po ustaniu wspólności przestaje istnieć majątek wspólny, dorobkowy. Istnieją tylko majątki osobiste, do których należą udziały każdego z małżonków w majątku dorobkowym, a także przedmioty uzyskane w drodze darowizny lub spadku czy te służące do osobistego użytku, które już wcześniej stanowiły majątek osobisty.

[srodtytul]Dorobek dwojga[/srodtytul]

Rozwód czy separacja nie zmienia podstawowej reguły: dobra materialne uzyskane w czasie trwania małżeństwa przez oboje albo jednego z małżonków są wspólnym dorobkiem małżonków i cały majątek będzie zasadniczo podzielony na pół między męża i żonę, choć mogą być odstępstwa od tej reguły. Jeśli np. mąż kupi wyłącznie na swoje nazwisko w trakcie trwania małżeństwa dom za pieniądze uzyskane z dochodów z pracy lub prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, nieruchomość ta wejdzie w skład majątku dorobkowego małżonków. Tak się dzieje nawet wówczas, gdy żona nie pracuje, jedynym źródłem dochodów rodziny były i są starania męża. Nie zmienia tego faktu również wpisanie tylko męża jako jedynego właściciela w księdze wieczystej.

Podział nie obejmuje oczywiście majątku osobistego (odrębnego) małżonków. Do majątku osobistego należą także nieruchomości, ruchomości, akcje itp. kupione ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty, które stanowiły majątek odrębny. Jeśli np. mąż sprzedał odziedziczony udział w domu i kupił za uzyskane pieniądze mieszkanie, jest ono jego majątkiem odrębnym. To samo – oczywiście – dotyczy sytuacji, gdy pieniądze te złożył na rachunku bankowym.

[srodtytul]Zakup z dwu majątków[/srodtytul]

Problem może powstać, gdy jakieś dobro, np. mieszkanie, działka rekreacyjna, zostało kupione po części za pieniądze z majątku dorobkowego, a po części z majątku osobistego jednego z małżonków.

Przyjmuje się, że możliwe są tu dwa rozwiązania:

- dobro to wchodzi proporcjonalnie do środków wydatkowanych zarówno z majątku dorobkowego, jak i osobistego (jeśli 60 proc. pieniędzy na zakup mieszkania pochodziło z darowizny na rzecz męża, a w 40 proc. z majątku wspólnego, to udział w nim wynoszący 3/5 będzie należał do majątku osobistego męża, w pozostałych 2/5 do majątku dorobkowego, wspólnego),

- dobro to wchodzi do majątku dorobkowego lub osobistego w zależności od tego, z którego pochodziła większość środków na jego nabycie.

Sąd Najwyższy w [b]wyroku z 12 maja 2000 r. (sygn. V CKN 50/)[/b] opowiedział się za tą drugą ewentualnością, ale pod warunkiem, że między środkami pochodzącymi z majątku odrębnego i wspólnego istnieje znaczna dysproporcja. Wtedy w razie podziału majątku dorobkowego te środki, które były mniejsze, są rozliczane jako podlegające zwrotowi nakłady z majątku odrębnego ma majątek wspólny bądź odwrotne >czytaj artykuł [link=http://www.rp.pl/artykul/416764.html]"Nakłady z majątków osobistych rozliczane przy podziale"[/link].

[srodtytul]Udziały w spółkach[/srodtytul]

Objęte wspólnością są także udziały jednego z małżonków w spółce z o.o., akcje (w tym akcje imienne w spółce akcyjnej) i wkład w spółce jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, partnerskiej – także wówczas, gdy akcjonariuszem czy wspólnikiem był tylko jeden z małżonków. To jest konsekwencja ustawowa, której modyfikować nie wolno. Potwierdził to Sąd Najwyższy w dwu niedawnych orzeczeniach: [b]wyroku z 21 stycznia 2009 r. (sygn. II CSK 446/08)[/b] w odniesieniu do akcji imiennych oraz w postanowieniu z 3 grudnia 2009 r. [b](sygn. II CSK 273/09)[/b] w odniesieniu do udziałów w spółce z o.o.

Natomiast wkład do spółki cywilnej należy do majątku osobistego małżonka. Jednakże, jeśli sfinansowany został z majątku dorobkowego, musi być rozliczony w razie podziału tego majątku jako nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty.

Mówiąc o podziale majątku wspólnego, trzeba uwzględnić również to, że jeśli małżonkowie podpisali umowę majątkową, która rozszerzyła albo ograniczyła zwykłą wspólność ustawową, ich majątek wspólny będzie odbiegać od ustalonego wedle standardowych reguł.

[ramka][b]Liczy się wartość aktualna[/b]

Przy ustalaniu wartości poszczególnych dóbr – nieruchomości, ruchomości składających się na majątek wspólny – uwzględnia się ceny z chwili orzekania o podziale, czyli zamknięcia rozprawy.

Uwzględnia się więc wartość aktualną, a nie jaką miał np. samochód w momencie jego kupna. [/ramka]

[ramka][b]Zasiedzenie dla obojga[/b]

Jeśli w skład majątku dorobkowego wchodzi nieruchomość, którą małżonkowie kupili bez aktu notarialnego albo wspólnie objęli bez formalnego aktu darowizny (np. na nieruchomości rolnej, której nie można było formalnie kupić, nie będąc rolnikiem, wybudowano dom) – będą mogli po rozwodzie objąć ją podziałem po uzyskaniu w odrębnym postępowaniu postanowienia stwierdzającego jej zasiedzenie. [/ramka]

[ramka][b]Majątek dorobkowy do podziału[/b]

Do majątku wspólnego dorobkowego małżonków wchodzą wszystkie dobra nabyte w czasie trwania wspólności przez oboje albo jedno z nich. Należą do niego przede wszystkim (wyliczenie przykładowe):

- pobrane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków oraz dochody z innej działalności zarobkowej, tj. z działalności gospodarczej, z umów-zleceń, o dzieło, umów menedżerskich itd., honoraria autorskie, a także