Polska na Biennale Architektury. Kłopot i pożytek z nadmiaru danych

Monumentalna instalacja zatytułowana „Datament” to projekt kuratora Jacka Sosnowskiego, artystki Anny Barlik i architekta Marcina Strzały. Kwestionuje nieomylność lawinowo rosnących danych, wskazując, że ich nadmiar bywa źródłem błędów zniekształcających obraz świata.

Pawilon wypełnia siedmiotonowa konstrukcja z metalu, tworząca uproszczony model 3D nałożonych na siebie schematów czterech mieszkań z różnych szerokości geograficznych, których kształt, rozmiar i układ obejmujący living room, sypialnię, łazienkę i kuchnię oparty został na cyfrowo przetworzonych danych statystycznych.

– „Datament” to neologizm, który stworzyliśmy na użytek tego projektu, oznaczający wszechobecny establishment danych, bo dziś mają one poważny wpływ na naszą rzeczywistość – tłumaczy kurator Jacek Sosnowski. Żyjemy w czasach przetwarzania nieprawdopodobnej liczby danych. Wierząc w ich nieomylność, pozwalamy algorytmom obliczać i projektować domy i miasta.

Prace nad projektem polski zespół zaczął od zebrania danych na temat budownictwa mieszkaniowego ze wszystkich państw i terytoriów świata w jeden zestaw. Następnie podzielił je na kilka poziomów – od społeczeństw najbardziej zaawansowanych cyfrowo do mniej. A ostatecznie wybrał cztery miejsca na świecie: Hongkong, Polskę, Meksyk i Malawi i na bazie pochodzących z nich uśrednionych danych stworzył architektoniczną instalację.

Z obliczeń wyszło im, że np. średnia powierzchnia mieszkania w Polsce wynosi 82,5 mkw., jeżeli pomnożyć statystycznie przeciętną liczbę osób w domostwach przez przeciętną liczbę metrów kwadratowych przypadających na osobę. Oczywiście, że w tego rodzaju obliczeniach zawarte są różnego rodzaju błędy, ale pozornie tworzą one wiarygodny obraz.

– Od danych nie możemy uciec, ale należy traktować je z mniejszym kredytem zaufania – podsumowuje Jacek Sosnowski. – Nasz projekt stanowi natomiast punkt wyjścia do zainicjowania dyskusji, która ma nie tyle służyć do uzyskania lepszych odpowiedzi, ile do stawiania lepszych pytań.

Oznacza to, że plany architektoniczne i urbanistyczne warto opierać nie wyłącznie na danych, ale pytając także o realne potrzeby ludzi. Autorzy projektu dalecy są jednak od tworzenia jakiejkolwiek nowej utopii i poszukiwania rozwiązań na ludzkie szczęście. Twierdzą, że ich projekt nie proponuje jednej wizji architektury przyszłości, natomiast zachęca do większego krytycyzmu wobec tzw. architektury parametrycznej i ogromnych nadziei pokładanych w technologiczny rozwój sztucznej inteligencji.

Realizowany w Pawilonie Polskim projekt zwyciężył w konkursie ogłoszonym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Zachętę – Narodową Galerię Sztuki.

Biennale Architektury, którego tegoroczne hasło brzmi „Laboratorium przyszłości”, odbywa się w Wenecji co dwa lata wymiennie z Biennale Sztuki. Towarzyszy mu Międzynarodowa Wystawa Architektury, organizowana od 1980 roku i ukazująca najważniejsze światowe dokonania, projekty i koncepcje architektoniczne.

W tym roku w Wenecji własne pawilony prezentują 63 kraje. Pierwszy raz znalazł się wśród nich Niger, powrócił także Watykan, który debiutował na Biennale w 2018 roku. Natomiast główna międzynarodowa zbiorowa wystawa liczy 89 uczestników. Ponad połowa z nich pochodzi z Afryki lub afrykańskiej diaspory.

Kuratorka Biennale Lesley Lokko stawia Afrykę w centrum uwagi, bo jak przekonuje, to kontynent najszybciej urbanizujący się. O docenieniu Afryki świadczy też fakt, że Złotym Lwem za całokształt twórczości uhonorowano w tym roku Demasa Nwoko, urodzonego w Nigerii artystę, projektanta i architekta.