Klucz do zrozumienia gęsi

Europejskie Dni Ptaków‚ obchodzone w Polsce po raz 15.‚ przypadają w pierwszy weekend października. Organizowane prelekcje i inne wydarzenia mają przybliżyć ptaki zainteresowanym.

Powodzeniem cieszą się wycieczki‚ podczas których można obserwować coroczną jesienną ptasią wędrówkę. Do najwytrwalszych wędrowców należą gęsi – ciągnące po niebie klucze to element jesiennego krajobrazu. Kształt klucza nie jest przypadkowy. Lecąc w ten sposób‚ ptaki oszczędzają cenną energię‚ potrzebną w przypadku złej pogody lub problemów ze znalezieniem miejsca na popas. Wojskowi inżynierowie wyliczyli‚ że samoloty lecące w szyku podobnym do gęsiego oszczędzają do 30 proc. paliwa.

[srodtytul]Gopło gęgawą stoi[/srodtytul]

W Polsce do lęgów przystępuje tylko jeden gatunek gęsi – gęgawa. Pod koniec XIX wieku‚ wskutek polowań i wybierania jaj z gniazd‚ ptaki te były na skraju wymarcia. Obecnie sytuacja jest lepsza – krajowa populacja liczy ok. 3 tys. par‚ głównie w regionach zachodnich.

Jedną z najważniejszych ostoi gęgaw jest jezioro Gopło‚ znane wszystkim z legendy o królu Popielu. Pod koniec lat 90. XX w. gnieździło się tam 180 par tych ptaków. Nie wiadomo‚ jak potoczą się ich dalsze losy‚ gdyż w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora zaplanowano budowę odkrywkowej kopalni węgla brunatnego. Doprowadzi to pewnie do obniżenia lustra wody‚ co może negatywnie odbić się na lokalnych populacjach ptaków wodnych‚ w tym gęgaw.

Jesienią poza gęgawą spotkać można również cztery inne gatunki tzw. szarych gęsi (nazywanych tak dla odróżnienia od blisko z nimi spokrewnionych bernikli – czarnych gęsi). Ogromne stada‚ liczące nieraz kilkadziesiąt tysięcy ptaków‚ na noc zatrzymują się na stawach rybnych‚ w dolinach rzek i starorzeczach‚ skąd nad ranem rozlatują się na okoliczne pola.

W wielu miejscach są narażone na kule myśliwych‚ które mogą zabijać nie tylko tuż po strzale‚ ale i później. Część tzw. śrucin opada na dno zbiorników wodnych‚ skąd są wyławiane i połykane przez gęsi jako kamyki do rozcierania pokarmu w żołądku (tzw. gastrolity). Ołów ze śrucin odkłada się w narządach wewnętrznych‚ tkance kostnej i nerwowej‚ powodując długą i bolesną agonię.

Ważne jest tworzenie takich obszarów jak Park Narodowy Ujście Warty w województwie lubuskim‚ gdzie wielotysięczne stada gęsi mogą bezpiecznie odpocząć i nabrać sił przed dalszą wędrówką.

Coraz więcej pól jest obsiewanych popularną rośliną używaną do produkcji biopaliw – kukurydzą. Jesienią pola te przyciągają gęsi, które nie zatrzymują się na terenach‚ gdzie są chronione i często stają się ofiarami lokalnych myśliwych.

[srodtytul]Gęsi, gęsi, do Europy [/srodtytul]

Pod względem liczebności jesienią gęgawa ustępuje dwóm gatunkom‚ które do lęgów przystępują głównie w arktycznej części Rosji i Skandynawii – gęsiom białoczelnym i zbożowym. Miłośnicy ptaków zawsze z napięciem przeglądają stada gęsi‚ gdyż może się w nich trafić prawdziwy rarytas – gęś mała.

Na początku XX w. w Europie żyło 10 tys. par tych ptaków‚ z czego do dziś nie przetrwało więcej niż 400. Nie ma odpowiedzi na pytanie o przyczyny tak dramatycznego spadku liczebności.

Aby ratować gatunek przed całkowitą zagładą‚ naukowcy pod kierownictwem Finów i Norwegów stworzyli projekt ochrony tzw. zachodniego szlaku migracyjnego przebiegającego m.in. przez Estonię i Grecję. Podejmowane są działania na rzecz zachowania najcenniejszych siedlisk wykorzystywanych przez ptaki podczas corocznej wędrówki na zimowiska.

[srodtytul]Ptasie gadanie[/srodtytul]

Gęsi to ofiary krzywdzących stereotypów‚ z których najbardziej znany to oczywiście „głupi jak gęś”. W rzeczywistości gęsi‚ z ich silnymi więzami społecznymi w obrębie grupy‚ są zdecydowanie inteligentniejsze od np. sów‚ uważanych za symbol mądrości. Swojego języka może nie mają‚ ale podczas wędrówki utrzymują cały czas kontakt głosowy.

Warto poznać te dźwięki‚ gdyż każdy gatunek odzywa się trochę inaczej. O tym‚ że gęsi to fascynujące ptaki‚ przekonał się m.in. Konrad Lorentz – austriacki zoolog‚ laureat Nagrody Nobla‚ twórca etologii‚ czyli nauki o zachowaniach zwierząt‚ który wiele lat poświęcił na badanie oswojonych gęgaw.

W najbliższy weekend warto podnieść głowę do góry. Może przelatujący klucz gęsi przyniesie nam szczęście?