Sztukmistrz z LA

Wie, jak zmieniać rynek

Taki miał sposób. Wesprzeć, kupić taniej, a potem wywindować cenę tak, by stać było tylko tych, którym faktycznie zależy na sztuce. Od początku z taką samą uwagą przyglądał się człowiekowi, który robił sztukę, co ścianie, na której miała skończyć. Faworytem nigdy nie byli wyrachowani biznesmeni inwestujący dla mody i szybkiego zysku. Bo Perés nie tylko potrafi obracać sztuką – on wie, jak zmieniać rynek.

Przez 10 lat dyktował warunki, inwestując w artystów, których inni się bali. Bo byli zbyt odważni. Zbyt ekstrawertyczni. Zbyt wulgarni jak na asekuranckie gusta decydentów w statecznych instytucjach. Bo robili sztukę piekielnie intymną, ideologicznie i politycznie nieuwikłaną. Bez społecznego mianownika, ale emocjonalnie pokoleniową. I tej nowej generacji przewodził właśnie Perés. Grono artystów, którymi się zajmował i zajmuje nadal, organizując wystawy i sprzedając kolekcje, to niewielka, w zasadzie kilkuosobowa grupa. Perésowi nigdy nie zależało na statystykach. Chciał współpracować tylko z tymi, w których wierzył (i na których sam wydawał pieniądze). I w tym elitarnym gronie wybrańców znaleźli się twórcy o podobnie niepopularnym podejściu. W ekspresowym tempie robił z nich supergwiazdy. Sam nigdy nie widział w ich pracach niczego nachalnie szokującego, stanowczo odrzucając zarzuty, że w sztuce interesuje go tylko spektakularne ekstremum i tanie chwyty. – Nigdy nie postrzegałem prac, które zainteresowały mnie w ostatniej dekadzie, jako ekstremalnych. Wiem, że wiele osób właśnie tak je ocenia. Nie rozumiem dlaczego. Zawsze wydawało mi się, że prezentuję artystów, którzy eksplorują tematy ważne w ich życiu – bardzo osobiste – i że zawsze byli i wciąż są w swoich działaniach mocno poetyccy.

Terence Koh, artysta urodzony w Chinach i wychowany w Kanadzie, to wciąż największa gwiazda w stajni. Perés odkrył go jeszcze w 2002 r., kupił wtedy jego debiutancką kolekcję – kosztowała go 11 tys. dol. – Jedną rzecz z tej kolekcji sprzedałem później za 55 tys. dol., dwie inne – za ćwierć miliona – wspomina. Prace Koha – obrazy, rzeźby, instalacje, perfomance, łączą w sobie elementy jednoznacznego, bezpośredniego punku i queerowego przegięcia. Perésowi udało się go wypromować na najlepiej opłacanego artystę swojego pokolenia. Pięć lat temu ktoś zapłacił pół miliona dolarów za instalację Koha z pomalowanych na złoto ekskrementów. – Pamiętam, jak Javier skontaktował się ze mną po raz pierwszy, e-mailowo. Napisał, że chciałby zorganizować mi wystawę w swojej galerii w Los Angeles. Zdezorientowało mnie to, wtedy jeszcze nie wiedziałem, na czym polega bycie artystą – wspominał Koh przy okazji pięciolecia współpracy.

Dash Snow, kolejny z artystów, którym Perés dał międzynarodową rozpoznawalność, trzy lata temu przedawkował narkotyki. – Ludzie mogli tego nie rozumieć, bo o wielu rzeczach nie mówiliśmy publicznie, ale historia Dasha była trudna. Radził sobie, tak jak potrafił najlepiej. Walczył o przetrwanie tak długo, jak tylko mógł – powiedział agent po śmierci podopiecznego fotografa. Snow robił zdjęcia – naturalne, brudne, szczere. Pełne seksu, przemocy, używek, dekadencji. Jego była żona Agathe Snow, również reprezentowana przez Perésa, w swoich imponujących artystycznych produkcjach z kolei łączy instalację z perfomance'em. Bruce LaBruce, filmowiec i fotograf, jest ikoną gejowskiego porno. Mark Flood krzyżuje dziedziny, narzędzia, estetyki, zestawia kolaż z malarstwem i instalacją. Wszystkich wymienionych łączy jedno – robią innowacyjną, igrającą z regułami sztukę. I wszyscy trafili pod opiekuńcze skrzydła Perésa. Nigdy nie był typowym menedżerem. Z każdym ze swoich artystów jest blisko, przyjaźni się, i to oni byli najczęstszymi gośćmi tych osławionych imprez, które urządzał w swoim domu w Los Angeles.

Choć kolejnych artystów werbował głównie z nowojorskich studiów i galerii, sam nigdy nie chciał przynależeć do środowiska. Nigdy nie zamieszkał w Nowym Jorku, otworzył tam jedynie biuro, a sam kursował pomiędzy Los Angeles a Berlinem. Dziś to Europa jest miejscem, gdzie rezyduje na stałe i gdzie czuje się najlepiej. Zamknął galerię w LA, w Berlinie pod szyldem Perés Projects prowadzi za to dwie: jedną na modnym, artystycznym Kreuzbergu, drugą – na prestiżowym Mitte. Wciąż głodny nowego rozgląda się za ciekawymi artystami. Niedawno Perés Projects nawiązało współpracę z interdyscyplinarną belgijską grupą artystyczną Leo Gabin – ich rzeźby, wideo arty i obrazy będzie można oglądać na gościnnej wystawie w Petersburgu. Pokazał też ostatnio prace Jamesa Franco, aktora, który został artystą. Nie zmienia kursu, choć przyznaje, że światowa zapaść ekonomiczna dotknęła również rynku sztuki. – W 2008 r. wszystko się zmieniło. Poczuliśmy, że nie jesteśmy niezwyciężeni. Że możemy zostać pokonani, złamani, zniszczeni. Teraz patrzę na to trochę inaczej. Muszę płacić czynsz, muszę płacić moim pracownikom, muszę płacić za produkcję. I wciąż pracuję głównie z młodymi, znanymi artystami. Tyle że rozpoznawalność nie przekłada się na wysokie ceny. Prace słynnych artystów niekoniecznie się świetnie sprzedają. Jest mnóstwo przykładów tego, że rozpoznawalni artyści musieli zejść z cen. Galerie się pozamykały, zmienił się charakter wystaw. Dziś pokazuję więcej malarstwa niż kiedykolwiek. A gdzie się podziały gigantyczne instalacje? Nie ma.

Sztuka własna

To dlatego sam zadebiutował również kolekcją portretów? „One of Ours" to seria poświęcona Riverowi Phoeniksowi, młodej ikonie lat 90. – River był przepiękny, ale mi kompletnie nie chodziło o jego twarz. Miał silną osobowość, ale spokojne usposobienie. Myślałem, że był aniołem. Że był nieśmiertelny. Okazał się jednym z nas. Kultowy aktor zmarł w wyniku przedawkowania narkotyków jesienią 1993 r. Perés wykorzystał utrwalony w mediach wizerunek Phoeniksa – na chwilę przed śmiercią, u szczytu powodzenia – i pokazał go w różnych odsłonach, eksperymentując z repetycją – właściwą sztuce religijnej. Pokazując tym samym nabożny stosunek społeczeństwa do gwiazd, zrównując postać idola z postacią świętego. – Kruchość ludzkiego życia to coś, o czym myślałem najwięcej w ciągu ostatniego roku. Myślę, że właśnie dlatego stworzyłem tę serię prac, korzystając z bardzo klasycznych materiałów i mediów. Nawet jeśli to wszystko przyszło do mnie podświadomie. Koncept rodził się, gdy sypało mu się prywatnie. I dziś nie zaprzecza, że w portretach aktora można dostrzec jego własne pożądanie, fascynację, sentymenty. – W pewnym sensie to autoportrety. Myślę, że przede wszystkim dlatego właśnie je zrobiłem – żeby wykorzystując wizerunek innej osoby, powiedzieć coś o sobie, bez konieczności mówienia o sobie. To jak oszukiwanie własnego terapeuty. Perés jest zaskakująco wrażliwy na krytykę. Gdy w recenzji zarzucono mu, że w „One of Ours" przegrał z popkulturowym stereotypem, wdał się w internetową pyskówkę z dziennikarką, wytykając jej, że nie ma pojęcia, o czym mówi. Miał rację? Miał powody wierzyć, że ma. To w końcu człowiek, który na sztuce się zna, bo zrobił na niej biznes życia. A to też niezła sztuka.