Album, który przywraca twarze

The Irreversible [Nieodwracalne] to czterdzieści dwa portrety byłych więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych i tyle samo spotkań twarzą w twarz z ich przeżyciami, przemyśleniami, obserwacjami.

Książka The Irreversible [Nieodwracalne] jest efektem wieloletniej pracy Agnieszki i Maćka Nabrdalików. W poszukiwaniu bohaterów przejechali oni 80 000 tysięcy kilometrów, zarejestrowali blisko sto godzin nagrań. Od 2009 roku autorzy odwiedzili kilkudziesięciu byłych więźniów na całym świecie - osoby różnych narodowości i wyznań, niekiedy o skrajnie odmiennych poglądach.

Zanim autorzy spotkali się z ocalałymi, zastanawiali się o czym, po prawie siedemdziesięciu latach od zakończenia wojny, mogą chcieć z nimi rozmawiać bohaterowie książki. Okazało się, że najbardziej martwią się oni o to, co świat będzie mówił o obozach, gdy ich – naocznych świadków zabraknie.

Strona projektu na Facebooku

Dla autorów cenniejsze od obozowych opowieści były przemyślenia, odczucia, współczesne rozumienie tego, co się wydarzyło. Jak podkreślają bohaterowie książki – więźniem zostaje się do końca życia. Nie chodzi jedynie o syndromy obozowe, koszmary, tatuaże, obsesyjny lęk przed głodem, czasem niegasnącą nienawiść, choć nie sposób od nich uciec. Mądrość i postawy, które autorzy mieli okazję poznać, są specyficzne, bo dotyczą naszej ogólnoludzkiej kondycji, dotykają czegoś rdzennego, co jest w każdym z nas, ale uśpione spokojnym, wygodnym życiem wcale nie musi się odezwać.

Bohaterowie serii portretów The Irreversible [Nieodwracalne], byli więźniowie niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, często powtarzają, że można było zapomnieć swoje nazwisko, ale nie numer, który dawał nową, odartą z duchowości tożsamość „podczłowieka". Styl portretowania byłych więźniów jest zaprzeczeniem bezosobowych nazistowskich statystyk. Uderzająca bezimienność ofiar, liczby przewijające się w historycznych raportach i ciągłe spory o to, ilu naprawdę zginęło, odebrały więźniom indywidualność. Ten cykl ma przywracać twarze i pokazywać choćby skrawek tego, co udało się ocalić mimo wszechobecnego obozowego okrucieństwa i upodlenia – duszę. Celem tego projektu jest dzielenie się tą nienachalną, wyciszoną mądrością.

Zdjęcia powstawały w domach bohaterów, w intymnych warunkach podczas rozmów, gdy fotografowani pod wpływem silnych emocji wywołanych przez wspomnienia, zapominali o sobie, o tym jak się prezentują i zatapiali się w rzeczywistości obozowej. Patrząc na nich można odnieść wrażenie, że znowu tam są.

Bliskość ujęcia to osobista próba Maćka Nabrdalika zmierzenia się z obozowym okrucieństwem, które odbiło się w oczach fotografowanych, wyostrzyło ich rysy twarzy, zacisnęło usta. Czarne tło stało się przestrzenią dla tych, którzy nie przeżyli.

Komentarzem do zdjęć są wypowiedzi portretowanych więźniów. Nie przypominają one obozowych relacji, są raczej refleksjami ze współczesności. Byli więźniowie po latach próbują odkryć przyczyny swojego ocalenia, nie zawsze znajdując odpowiedź na pytanie „Dlaczego właśnie ja?" Wszyscy dochodzą do jednego wniosku – że to, co się wydarzyło, zostawiło w nich nieodwracalny ślad i każdy musi po swojemu przepracować obozową traumę.

Okładka albumu The Irreversible [Nieodwracalne] powstała z papieru ściernego. „To sprawia, że naszej książki nie da się wsunąć między inne. Chcieliśmy, by każdy znalazł dla niej odrębne miejsce – na półkach i w sobie samym" – tłumaczą autorzy.

„Każdy, kto przeżył musiał przede wszystkim uwierzyć w siebie - w indywidualną jednostkę. Kiedy chce się o tym pamiętać, powrót do numerów, pochodzenia, wyznania czy orientacji seksualnej jest równoznaczny z ustawieniem ich w piątki do dalszej selekcji. Uciekamy od obozowego katalogowania, dlatego w tej książce nie znajdziecie nawet numerów stron".