Źle się syn twój bawi...

W wierszu „Do matki Polki” nasz wieszcz z Litwy zawarł słowa:

(...)

gdy u syna twego

W źrenicach błyszczy genijuszu świetność,

Jeśli mu patrzy z czoła dziecinnego

dawnych Polaków duma i szlachetność;

Jeśli rzuciwszy rówienników grono

Do starca bieży, co mu dumy pieje,

Jeżeli słucha z głową pochyloną

Kiedy mu przodków powiadają dzieje:

O, matko Polko! źle się syn Twój bawi!

Klęknij przed Matki Bolesnej obrazem

I na miecz patrzaj, co Jej serce krwawi:

Takim wróg piersi twe przeszyje razem!

(...)

Adresatką ostrzeżenia mogła też być trzydzieści kilka lat po napisaniu owych strof matka Józefa Piłsudskiego i jego braci, a zwłaszcza Bronisława i Jana. Wszyscy oni – gdy dorastali – wdawali się w spiski i demonstracje wymierzone przeciw rosyjskiemu carowi, byli poszukiwani przez policję, inwigilowani i aresztowani. W tym zeszycie Janusz Cisek opisuje pierwsze próby działań wywrotowych chłopców, którzy zaczynali studia daleko od Wilna i ojcowskiej kurateli. Jeszcze nie groziły im „suche drewna szubienicy”, ale przecież policja pilnie śledziła przejawy buntu u młodych polskich poddanych.

Zaczynała się druga dopiero dekada po „usmireniju polskowo miatieża” i parę lat zaledwie upłynęło od skutecznego zamachu na życie cara Aleksandra II, dokonanego, bądź co bądź, przez Polaka. Jeszcze żywe były teorie rosyjskich anarchistów, którzy ten zamach zorganizowali i w terrorze właśnie upatrywali sposobu na położenie kresu samodzierżawiu. Jak wspominał później nasz bohater, żywiołowo przyłączał się do wszelkich poczynań, które mogły osłabić panowanie znienawidzonego najeźdźcy. I tak po raz pierwszy trafił do aresztu...