Na ekrany wchodzi Koń turyński Beli Tarra

- Nie będę więcej robić filmów - mówi „Rz" Tarr. - Powiedziałem już wszystko, co chciałem.

„Koń turyński" jest ascetyczną przypowieścią o umieraniu. 146 minut, czarno-biała taśma, 30 długich ujęć, wieś u schyłku XIX wieku, waląca się zagroda, stary człowiek, jego córka i zdychający koń. Tarr zapisuje sześć ostatnich dni rozpadu i agonii świata.

- Kino udaje, że ciągle wokół nas się coś dzieje, wszystko gna - zauważa Tarr. - A to nieprawda. Wydaje nam się, że każdy dzień przynosi coś nowego, a w rzeczywistości, wśród codziennej rutyny, nieuchronnie zbliżamy się do śmierci.

Nieuchronna droga ku śmierci

„Koń turyński" został zainspirowany wydarzeniem, do którego wielokrotnie odwoływali się już filmowcy i pisarze, choćby Milan Kundera czy Gustaw Herling-Grudziński. W 1889 roku Fryderyk Nietzsche zobaczył na ulicy konia okładanego batem przez woźnicę. Próbując pomóc zwierzęciu, przytulił się do jego szyi. Niedługo potem zapadł na chorobę psychiczną. Niczego więcej nie napisał. W „Koniu turyńskim" Tarr zauważa: „Wszyscy wiedzą, co stało się z filozofem, ale czy ktoś zastanawiał się, co stało się z koniem?"

Nad filmem Tarra unosi się słynne zdanie Nietzschego: „Bóg nie żyje". Ojciec i córka nie rozmawiają ze sobą. Ich dni wypełnione są tymi samymi czynnościami: obieraniem kartofli, wyprowadzaniem konia ze stajni, jedzeniem, patrzeniem w okno. Stary woźnica wie, że agonia konia oznacza też koniec jego życia. Wszystko tu zwiastuje nadchodzą śmierć. Targane przez wiatr okiennice, zamglone, pełne boleści spojrzenie słabnącego konia. Krajobraz, w którym na horyzoncie ziemia miesza się z niebem.

Próba zatrzymania się w biegu

- Nie wierzę słowom, jestem reżyserem i muszę mówić obrazami - twierdzi Tarr. - Próbuję przekazać, co czuję. Powiedzieć, że świat jest mroczny. Tak, jestem pesymistą, ale czy podróżując po różnych miejscach, widzi się gdziekolwiek szczęście? Nie sądzę.

Filmy 56-letniego Beli Tarra porównywano do dzieł Antonioniego i Tarkowskiego, on  sam powołuje się na wpływy malarstwa Brueghla i Boscha. W młodości chciał zostać filozofem, kino traktował jako hobby. Jako szesnastolatek kręcił amatorskie dokumenty, rejestrując życie ubogich robotników. W 1977 roku zrobił pierwszą fabułę: w sześć dni, niemal bez pieniędzy, z amatorską obsadą. „Ognisko zapalne" utorowało mu drogę do szkoły filmowej. Na początku lat 80. zrealizował „Outsidera" i „Ludzi z prefabrykatów", wpisując się w nurt społecznego realizmu.

- Miałem wtedy dwadzieścia kilka lat i chciałem zmienić świat - wspomina Tarr. - Potem zrozumiałem, że to nie takie proste. I że nie ma co mówić o społeczeństwie, bo składa się  ono z pojedynczych ludzi. Bardzo różnych. Zacząłem szukać detali, wsłuchiwać się w ciche głosy. Odkrywać to, na co wcześniej nie zwracałem uwagi. Przede wszystkim upływ czasu.

W jego karierze znaczącą realizacją stała się telewizyjna adaptacja „Makbeta", składająca się z dwóch ujęć: pierwsze trwało  pięć, drugie 67 minut. To były narodziny jego stylu.

- Miałem wrażenie, że powinniśmy się zatrzymać. Pośpiech, w jakim żyjemy, niszczy nas. Nie szanujemy ludzkiej godności. Nie szanujemy godności bycia w świecie - powiedział mi Bela Tarr.

Powiedziałem już wszystko

W 1988 roku zaczął pisać scenariusze z pisarzem Laszlo Krasznahorkai. Zrobili „Potępienie". Potem siedem lat pracowali nad „Szatańskim tangiem". 415-minutowy film był zapisem pustki i beznadziei w postkomunistycznej węgierskiej wiosce, wraz z kolejnymi fabułami „Werckmeister Harmonies" i „Człowiek z Londynu" uczynił z Tarra idola awangardy. Jego filmowy język wychwalał Gus van Sant, a Susan Sontag nazwała go prorokiem nowoczesnego kina. Ale on sam nie uważa się za filmowca.