Lekcje harmonii - recenzja filmu

„Lekcje harmonii" to fabularny debiut 30-letniego Kazacha Emira Baigazina. Obraz zrealizowany z ogromną dyscypliną formalną, a jednocześnie wstrząsający.

Zobacz galerię zdjęć

13-letni Aslan mieszka z babcią w domu na stepie. W pierwszych scenach widzimy go, jak goni po podwórku owcę. Ale to nie jest radosna wiejska zabawa. Chłopiec łapie zwierzę, zabija je, odziera ze skóry. Wszystko na oczach starej kobiety. To normalna sytuacja. Bo czy można nie jeść mięsa? „Chyba tylko w niebie" – mówi babcia Aslana.

To pierwszy znak, że „Lekcje harmonii" nie będą opowieścią o sielskiej prowincji. W szkole chłopiec zostaje upokorzony na oczach całej klasy, jest wyalienowany. Szuka kontaktu z „odmieńcami" takimi jak on, ale szkolny terrorysta zabrania rozmów z nim. Aslan zaczyna chorować na nerwicę natręctw. Ma obsesję czystości i porządku. Nienawidzi zła. Chcąc je wyeliminować, stanie się zabójcą.

Baigazin mówi, że chciał pokazać wiwisekcję zbrodni. Moment, w którym rodzi się myśl o zabiciu człowieka. Ale „Lekcje harmonii" nie są dramatem psychologicznym. To mocna opowieść o pełnym agresji świecie, w którym przyszło żyć wrażliwemu chłopakowi. Szkolni koledzy Aslana są małymi gangsterami działającymi na zlecenie facetów ze starszych roczników.

Aslan spędza czas na wymyślnym torturowaniu karaluchów. Nauczyciele wolą się nie wtrącać w sprawy uczniów i pozostają obojętni na wszelkie akty szkolnej przemocy, zastraszanie, wyłudzanie pieniędzy, agresję. Policjanci traktują młodego przestępcę brutalnie, tak jak on traktował karaluchy. Bez jakiegokolwiek współczucia.

Okrucieństwo jest tu codziennością. Brutalni są młodzi i starzy, gangsterzy i przedstawiciele prawa. Czy może się od tego świata odciąć dziewczyna, która podkreśli swoją odrębność, nie zdejmując z głowy islamskiej chusty?

– Przemoc jest częścią naszej rzeczywistości – twierdzi młody reżyser. – Jak policjanci mogą inaczej traktować przestępców, skoro język gwałtu jest jedynym, jaki oni rozumieją?

W „Lekcjach harmonii" znakomicie zagrali naturszczycy. Przejmującą kreację stworzył Timur Aidarbekow jako Aslan. A nie jest to młody aktor z agencji. Baigazin znalazł go w sierocińcu. Chłopiec wychował się na ulicy, nieraz sam zaznał głodu, zła, agresji.

– Moi młodzi aktorzy nie bali się brutalnych scen, upierali się na przykład, by nie inscenizować bójek, sami je toczyli przed kamerą – przyznał reżyser. – Chwilami byłem wręcz przerażony, jak daleko się posuwali. Musiałem przerywać zdjęcia.

„Lekcje harmonii" są obrazem wycyzelowanym, perfekcyjnym. Mają własną estetykę. Baigazin ascetycznie buduje kadry, nie chce niczym rozpraszać uwagi widza. Jakby próbował wysterylizować zło. Jest w tym filmie fascynująca konsekwencja, ale też coś niepokojącego. Brak nadziei. Widz przestaje wierzyć, że to niebo, w którym – jak mówi babcia Aslana – nie je się mięsa, naprawdę gdzieś jest. Dobrze, gdy sztuka potrafi widzem wstrząsnąć, ale czy powinna pozbawiać złudzeń?