Jedna ustawa zamiast kilku ekstra

Uczestnicy debaty „Bezpieczeństwo energetyczne – uwarunkowania realizacji inwestycji infrastrukturalnych", która odbyła się w redakcji „Rzeczpospolitej", uznali, że konieczne jest możliwie szybkie rozwiązanie systemowe w postaci odrębnej ustawy, która regulować będzie główne kwestie proceduralne związane zwłaszcza z przygotowaniem inwestycji.

Minister Skarbu Państwa Andrzej Czerwiński przyznał, że inwestycje mające znaczenie dla bezpieczeństwa państwa – a takimi są dostawy energii, gazu, ropy, paliw – nie powinny być realizowane na podstawie incydentalnych rozwiązań, jakimi są specustawy. – Musieliśmy przyjąć dla gazoportu i ostatnio dla głównych sieci przesyłowych specustawy, by mogły być wykonane na czas, zwłaszcza ze względu na unijne dofinansowanie. Ale to specyficzna sytuacja, a potrzebne jest rozwiązanie systemowe – dodał.

Na potrzeby budowy terminalu LNG w Świnoujściu i głównych sieci gazociągowych przyjęto ustawę w 2009 r., a usprawnienie inwestycji w elektroenergetyce – realizacji linii przesyłowych najwyższych napięć w kraju i transgranicznych z Litwą i Niemcami – ma zapewnić ustawa przyjęta ponad miesiąc temu. Ale przedstawiciele spółek Gaz-System i PSE, odpowiedzialnych za te projekty, mówili, że to niewielka część planowanych inwestycji.

– Ustawa obejmuje tylko 23 projekty, a w planach na pięć lat mamy realizację ponad 200 – mówił wiceprezes PSE Cezary Szwed. – I główna nasza obawa ws. projektów nieobjętych ustawą dotyczy terminu zakończenia, bo procedury odwoławcze znacząco wydłużają cały proces przygotowań i powodują ryzyko inwestycyjne.

W przypadku Gaz-Systemu – jak stwierdził dyrektor ds. rozwoju Rafał Wittmann – nowelizacja specustawy terminalowej z 2014 r. objęła budowę 2 tys. km gazociągów. Firma eksploatuje ponad 10 tys. km. – Pozostałe 8 tys. km trzeba z czasem przebudować lub rozbudować, dlatego potrzebna jest ustawa w ogóle dotycząca inwestycji liniowych, by rozwiązać zasadniczy problem: skrócić procedury przygotowawcze i zapewnić przewidywalność możliwości realizacji tej ważnej dla krajowej gospodarki infrastruktury.

Jego zdaniem procedury przygotowawcze dla infrastruktury liniowej są takie same jak przy budowie domu jednorodzinnego, a różnica nie tylko w skali między takim projektem a budową gazociągu czy linii wysokiego napięcia jest olbrzymia.

Rozwiązanie systemowe

Prezes PERN Marcin Moskalewicz uważa, że skoro w specustawach przyjęto rozwiązania, które się sprawdzają i ułatwiają inwestycje, to rozsądnie jest wziąć je pod uwagę przy przygotowaniu ustawy ogólnej. – Jednak biorąc pod uwagę nasze bogate doświadczenia w zakresie inwestycji liniowych, rozmowy z właścicielami gruntów, mieszkańcami okolic i samorządowcami, jakie przy tej okazji prowadzimy, uważam, że trzeba liczyć się z koniecznością systemowego rozwiązania problemu rekompensat zarówno obecnych, jak i tych z przeszłości – mówił. – Nie da się od tego uciec, jeśli chcemy zyskać akceptację społeczną dla realizacji naszych projektów.

Wiceprezes PSE Cezary Szwed przypomniał, że po zjednoczeniu Niemiec dla wschodnich landów przyjęto specjalne regulacje ws. wypłacenia rekompensat właścicielom gruntów i nie łączono tego z bieżącymi inwestycjami.

Problemy zarówno przyśpieszenia procedur, jak i rekompensat za wykorzystanie gruntu w przeszłości miała rozwiązać przygotowana pięć lat temu tzw. ustawa korytarzowa, ale wzbudzała wiele kontrowersji i nie została przyjęta. – Może warto rozdzielić kwestie rekompensat za wcześniejsze wykorzystywanie gruntów od bieżących i planowanych inwestycji i przygotować oddzielne ustawy – mówił prezes Moskalewicz. Zwrócił też uwagę na znaczenie konsultacji społecznych. – Do tego w PERN przywiązujemy ogromną wagę, jeszcze przed rozpoczęciem procesu inwestycyjnego – podkreślił. – Zanim ruszyła budowa terminalu naftowego w Gdańsku, zaprosiliśmy przedstawicieli organizacji ekologicznych, zaprezentowaliśmy im projekt i wszystkie związane z nim aspekty, nie uchylając się od żadnych pytań i wyjaśniając wątpliwości. Podobnie będziemy postępować przy planach nowych inwestycji.

W opinii uczestników debaty przyczyną sporów o odszkodowania za wykorzystanie gruntu są za wysokie oczekiwania ich właścicieli. – Projekt „ustawy korytarzowej" zawiera algorytm wyliczania uczciwej, godziwej rekompensaty za ustanowienie służebności – mówił Prezes PTPiREE Robert Stelmaszczyk. – Jeśli operatorzy sieci spełnialiby nierozsądne, zawyżone żądania, to uderzałoby to we wszystkich odbiorców energii w postaci zawyżonych opłat sieciowych.

Wiceprezes Szwed mówił o doświadczeniach przy negocjacjach z mieszkańcami, przez których grunty przechodzi trasa linii energetycznej na Litwę. – Z ok. 95 proc. mieszkańców doszliśmy do porozumienia. Ale są też tacy, którzy liczą, że zrobią dzięki tej inwestycji interes życia i żądają np. milion złotych, choć sąsiadom wypłaciliśmy po kilka, kilkanaście tysięcy złotych – dodał.

Prezes PTPiREE podał przykład inicjatywy w jednej z gmin: zastąpienia w planie zagospodarowania przestrzennego istniejących linii energetycznych w całości kablami podziemnymi. – Warto pamiętać, że oznacza to wyższe koszty, które ktoś musi ponieść – dodał.

– Mamy klasyczny konflikt interesów: z jednej strony inwestor, który chce szybko i zgodnie z planem wykonać inwestycję, z drugiej właściciele gruntów oczekujący odpowiedniej rekompensaty za udostępnienie gruntu – mówił minister Czerwiński. – Niestety brakuje nam koordynacji działań w zakresie energetyki na szczeblu krajowym i regionalnym oraz lokalnym. Szansą może być nowa polityka energetyczna Polski do 2050 r., w której powinny być też mechanizmy realizacji najważniejszych inwestycji, tak by znalazły się w planach zagospodarowania przestrzennego gmin.

Zdaniem ministra ustawa o inwestycjach infrastrukturalnych, uwzględniająca zadania z polityki energetycznej, powinna być przyjęta przez nowy Sejm.

Kryterium ceny

Wiceprezes IIDS Bud Krzysztof Kilijański zwrócił uwagę na problemy firm wykonawczych. – Nawet jeśli będą dobre rozwiązania prawne, przyśpieszające przygotowanie inwestycji, to wkrótce może się okazać, że trudno będzie znaleźć jej wykonawcę – mówił. – Główna przyczyna to cena jako podstawowe kryterium przy ocenianiu ofert w przetargach. Ta wielka słabość systemu powoduje, że sytuacja finansowa wielu firm budowlanych po zakończeniu inwestycji jest zła.

Zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych ceny zaproponowane przez wykonawców są wyznacznikiem oceny ofert, choć te, które zawierają „rażąco niskie ceny", są odrzucane. – Pozacenowe kwestie też bierzemy pod uwagę i odrzucaliśmy już oferty ze zbyt niską ceną – mówił wiceprezes PSE. – Okazuje się, że polskie firmy ciągle są konkurencyjne wobec oferentów zagranicznych.

Wiceprezes Kilijański wskazał, że czasem firmy będące w słabej kondycji przechodzą prekwalifikacje i zdarzały się sytuacje, gdy wykonawcy za wszelką cenę starali się zdobyć kontrakt, by móc dzięki temu przetrwać kolejny rok. W efekcie firmy o zdrowej kondycji i dobrze kalkulujące cenę nie są w stanie konkurować o zlecenia.