Jak przekazać zarządzanie firmą

Około 70 proc. rodzinnych firm upada lub zostaje sprzedanych, zanim druga generacja dojdzie do głosu. Tylko 10 proc. przedsiębiorstw ma szansę przetrwać w rękach rodziny do czasu, kiedy trzecie pokolenie będzie mogło wejść do zarządu – wynika z raportu przygotowanego przez The Boston Consulting Group (BCG). Dlatego przedsiębiorcy, którzy dzisiaj z powodzeniem rozwijają swoje firmy, aby w przyszłości zapewnić ciągłość swojego biznesu, powinni mieć plan sukcesji.

Zdaniem ekspertów na przygotowanie strategii przekazania sterów w firmie nigdy nie jest za wcześnie. – Nawet osoby, dla których emerytura to bardzo odległa przyszłość, powinny mieć plan awaryjny na wypadek, gdyby nie mogły zarządzać swoim przedsiębiorstwem – uważa Wojciech Fedoruk, specjalista ds. zarządzania majątkiem i optymalizacji podatkowej w Departamencie Bankowości Prywatnej BNP Paribas Banku Polska.

Według niego właściciel firmy powinien się zastanowić, czy jego budowany latami biznes będzie funkcjonować, gdy on sam nie będzie w stanie nim zarządzać np. w sytuacji nagłej i ciężkiej choroby. Brak planu przekazania w firmie władzy może, w niespodziewanych sytuacjach życiowych, grozić upadłością spółki, a w najlepszym wypadku – paraliżem decyzyjnym, co negatywnie odbije się na wynikach spółki.

Eksperci uważają, że sukcesję należy zaplanować odpowiednio wcześnie, przede wszystkim po to, aby dobrze przygotować do niej wybranego następcę, a także uregulować wszelkie kwestie prawne związane z przedsiębiorstwem.

– W przypadku prowadzenia biznesu w formie działalności osoby fizycznej sukcesja jest procesem bardzo trudnym. O wiele łatwiej ją przeprowadzić po przekształceniu działalności w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością lub komandytową – mówi Dariusz Bednarski, partner zarządzający w spółce Grant Thornton Frąckowiak.

– Skuteczne prowadzenie biznesu wymaga nie tylko dogłębnej wiedzy o rynku, ale często budowania osobistych relacji z klientami i kontrahentami. Dlatego im dłużej potencjalny następca będzie wprowadzony w sprawy przedsiębiorstwa, tym łatwiej będzie mu potem samodzielnie przejąć jego stery – wyjaśnia Wojciech Fedoruk.

Najważniejszym pytaniem, jakie powinien sobie zadać właściciel firmy, jest to, kto ma zostać jego następcą oraz kiedy i w jaki sposób wdrożyć go w sprawy firmy. Nie mniej ważne są również sprawy związane z zabezpieczeniem interesów tych spadkobierców, którzy nie będą bezpośrednio czerpać zysków z biznesu.

– W planowaniu sukcesji konieczne jest zachowanie ciągłości strategii i działania firmy, co sprawia, że sukcesja to długotrwały proces, który wymaga podzielenia go na etapy – mówi Marceli Mierzwicki, wiceprezes firmy Sawyer Doradztwo Gospodarcze.

Anna Hoffmann, aplikant radcowski z Kancelarii CSW Więckowska i Partnerzy Radcy Prawni, wymienia cztery podstawowe fazy sukcesji. Pierwszą z nich jest dokonanie niezbędnych zmian w umowie spółki.

– W zależności od formy prowadzenia działalności różne będą konsekwencje prawne i podatkowe przejęcia kontroli nad firmą przez następcę. Przykładowo, darowizna udziałów w obrębie najbliższej rodziny będzie skutkować zwolnieniem z podatku od spadków i darowizn, może jednak pociągnąć za sobą wypowiedzenie niektórych umów z bankami lub ważnymi kontrahentami (tzw. klauzula change of control) – mówi Wojciech Fedoruk.

Kolejną fazą sukcesji jest  stopniowe przekazanie wiedzy oraz władzy następcy. Trzecim jej etapem jest kontrola sposobu zarządzania biznesem.

– Następca może być kontrolowany przez ustępującego właściciela firmy przez: wprowadzenie odpowiednich postanowień w umowie spółki (np. wprowadzenie reprezentacji łącznej), zasiadanie seniora w radzie nadzorczej bądź pełnienie przez niego funkcji prokurenta – wyjaśnia Anna Hoffmann.

Ostatnią fazą jest całkowite wycofanie się seniora ze spółki i oddanie władzy w ręce następców, a także zapewnienie środków finansowych na godne życie założyciela firmy.

Łukasz Martyniec, doradca sukcesyjny i prawnik, również podkreśla, że sukcesja to proces wieloletni i ciągły, który powinien być na bieżąco dostosowywany do aktualnej sytuacji w firmie i w jej otoczeniu.

– Nawet na początku procesu sukcesji powinniśmy mieć zabezpieczony od strony formalnej plan awaryjny, czyli plan zachowania ciągłości prawnej i zarządczej biznesu na wypadek wcześniejszej śmierci jednej z kluczowych osób – mówi Martyniec. Jego zdaniem taki plan obejmuje trzy rzeczy: właściwą formę prawną firmy – przewidywalną od strony sukcesji, odpowiednio sporządzone testamenty dla wszystkich pełnoletnich osób w rodzinie i w firmie, a także dobrze przemyślany plan finansowy.

Jak wychować następcę

1. Edukacja

Proces sukcesji warto rozpocząć, kiedy potencjalny następca jest jeszcze w liceum ogólnokształcącym. Już wtedy należy się wspólnie z nim zastanowić nad odpowiednim wyborem studiów.

2. Doświadczenie

Niektórzy przedsiębiorcy namawiają swoje dzieci do zdobywania doświadczenia w innych firmach i innych rodzajach działalności, aby budowały szerokie doświadczenie, które następnie mogłyby wykorzystać w rodzinnym biznesie. Inni angażują sukcesorów w rodzinny biznes od najmłodszych lat.

3. Praktyka w spółce

Skuteczne prowadzenie biznesu wymaga nie tylko dogłębnej wiedzy o rynku, ale często budowania personalnych relacji z klientami i kontrahentami. Dlatego im dłużej potencjalny następca będzie wprowadzony w sprawy przedsiębiorstwa, tym łatwiej będzie mu potem samodzielnie przejąć jego stery.

4. Kontrola i pomoc