Reguła taka wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2018 r. II PK 97/17, w którym uznał, że pracodawca nie może bez zgody pracownika urzędu państwowego cofnąć oświadczenia woli o udzieleniu mu czasu wolnego w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych lub w dni wolne od pracy (art. 30 ust. 2 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, ale może wezwać go do stawienia się do pracy na zasadach analogicznych jak przewidziane w art. 167 § 1 kodeksu pracy).
Wynagrodzenie lub wolne
Teza wynikająca z tego wyroku, chociaż dotycząca urzędników państwowych, ma wymiar bardziej uniwersalny ponieważ na podobnych zasadach jak urzędnikom państwowym wolnego za nadgodziny udziela się także innym grupom pracownikom, na przykład pracownikom samorządowym.
Czytaj także: Służba cywilna: konsekwencje odwołania ze stanowiska
Urzędnikom według ich wyboru przysługuje za nadgodziny wynagrodzenie lub wolny czas. W ustawie o urzędnikach państwowych jest zawarte tylko ograniczenie, że czas wolny może zostać udzielony wyłącznie w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po zakończeniu takiego urlopu. Dokonanie przez pracownika wyboru „wolnego czasu", jako rekompensaty za pracę poza normalnymi godzinami lub w dzień wolny jest wiążące dla pracodawcy. To odróżnia, zatem regulację dotycząca urzędników czy pracowników samorządowych od rozwiązania przyjętego w art. 151 2 k.p. (w odniesieniu do pracy w godzinach nadliczbowych). Ustawa nie reguluje poza tym trybu udzielania wolnego w inny sposób. Dlatego Sąd Najwyższy uważał, że trzeba się w tym zakresie odwołać do zasad wypracowanych na gruncie kodeksu pracy.
Tryb udzielenia
Jego przepisy również nie określają trybu udzielania czasu wolnego, jednak w piśmiennictwie przyjęto, że pracownik nie może jednostronnie w sposób wiążący dla pracodawcy określać, kiedy zamierza z tego uprawnienia skorzystać. Skoro pracodawca „może" udzielić czasu wolnego na pisemny wniosek pracownika (art. 151 2 § 1 k.p.), to zgodnie z uprawnieniem pracodawcy do organizowania czasowych ram świadczenia pracy termin ewentualnego odbioru „czasu wolnego" powinien zostać uzgodniony przez strony stosunku pracy (w ramach okresu rozliczeniowego). W sprawach pracowników zatrudnionych na podstawie kodeksu pracy uzgodnienie takie nie jest konieczne, gdy sam pracodawca podejmuje decyzję o udzieleniu pracownikowi czasu wolnego na podstawie art. 151 2 § 2 k.p. Wolne dla urzędnika nie może być natomiast udzielone pracownikowi samodzielnie przez pracodawcę, dlatego powinno to nastąpić wyłącznie w terminie z nim uzgodnionym. Termin ten niekoniecznie musi pokrywać się z pierwotnym wnioskiem pracownika, choć jednocześnie w opinii SN uprawnienie pracownika do czasu wolnego nie może być iluzoryczne, czyli pracodawca nie może zbytnio ingerować w terminy określone we wnioskach pracowników.
