Już w I półroczu 2020 r. może się zacząć realizacja pierwszych projektów w ramach Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza. Jego celem jest wsparcie tworzenia infrastruktury w 12 krajach Trójmorza poprzez uzupełnianie środków unijnych i środków własnych poszczególnych krajów, co w konsekwencji zwiększy konkurencyjność państw tego regionu.

Fundusz założony przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) i rumuński bank rozwoju Exim Bank jest inicjatywą gospodarczą wspierającą rozwój Europy Środkowej i Wschodniej w trzech obszarach: transporcie, energetyce i cyfryzacji. Fundusz ma współfinansować projekty infrastrukturalne na rynkowych zasadach, co oznacza, że będzie angażować się jedynie w projekty, które mają przynosić zysk.

Zacieranie różnic

Jego wsparcie ma być w znacznym stopniu nakierowane na przedsięwzięcia związane z rozbudową infrastruktury, która w poszczególnych krajach regionu jest mocno zróżnicowana. Jeszcze większe różnice jakościowe widać w połączeniach drogowych i kolejowych między państwami tzw. starej Unii a krajami, które zostały włączone do UE w ostatnich latach.

Przykładowo, podróż z Göteborga do Barcelony (relacja północ–południe, długość trasy to 2500 km) zajmuje 24 godziny samochodem czy pociągiem, podczas gdy podróż trasą podobnej długości z Tallina do Konstancy wymagałaby 32-godzinej podróży samochodem i trwającej 3,5 dnia jazdy pociągiem.

– Chcemy, aby jakość połączeń drogowych, kolejowych i cyfrowych czy energetycznych w Europie Środkowej i Wschodniej – począwszy od krajów bałtyckich, przez Polskę, Czechy i Słowację, aż po kraje bałkańskie – dorównywała infrastrukturze, którą znamy z Europy Zachodniej – mówi Beata Daszyńska-Muzyczka, przewodnicząca rady nadzorczej Funduszu Trójmorza i prezes BGK.

Raport „Perspektywy dla inwestycji infrastrukturalnych w Trójmorzu" przygotowany przez SpotData i BGK szacuje, że zapóźnienia infrastrukturalne w regionie wymagają inwestycji o wartości ponad 500 mld euro, z czego 290 mld euro to potencjalne wydatki na transport. Przewiduje się, że do 2030 r. największe zapotrzebowanie na inwestycje transportowe ma pochłonąć budowa dróg – 165 mld euro. Na drugim miejscu pod względem potrzeb znalazła się kolej i modernizacje torów – ok. 100 mld euro. Znacznie mniejszych nakładów wymaga transport wodny oraz lotniczy – odpowiednio 13 i 11 mld euro.

Szybciej i wygodniej

Inwestycje te poprawią konkurencyjność biznesową Europy Środkowo-Wschodniej oraz znacząco poprawią jakość podróżowania po regionie.

– Cieszy mnie, że Fundusz Trójmorza, którego jesteśmy inicjatorami i współzałożycielami, będzie kolejną platformą, która przyczyni się do dalszego rozwoju Polski i podnoszenia jakości życia Polaków oraz innych mieszkańców naszego regionu Europy – dodaje Daszyńska-Muzyczka.

Inwestycją kluczową dla Polski może być m.in. droga Via Carpatia, międzynarodowa trasa relacji północ–południe. Połączy Kłajpedę na Litwie z Salonikami w Grecji. W Polsce przebiegać będzie przez Białystok, Lublin i Rzeszów. W ciąg szlaku Via Carpatia wchodzą w Polsce odcinki dróg S61, DK8 i S19. Inwestycja ma sprawić, że podróżowanie w tym regionie i do innych krajów Trójmorza stanie się bardziej komfortowe. Zwiększy także mobilność polskich przedsiębiorców oraz podniesie atrakcyjność inwestycyjną Polski Wschodniej.

Trasa nie tylko mogłaby ożywić wschodnie województwa, ale także przyczynić się do zwiększenia wymiany gospodarczej z krajami południa i północy Europy. Zainteresowanie trasą wykazują nawet kraje Bliskiego Wschodu. Byłby to nowy korytarz, który zwiększyłby dla nich dostępność państw Europy i skalę wymiany handlowej między tymi częściami świata.

Kolejnym infrastrukturalnym projektem mającym wpływ na jakość życia mieszkańców Polski może być Rail Baltica. To część transeuropejskiego korytarza kolejowego, który w przyszłości połączy Niemcy, Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię i Finlandię. Dzięki inwestycji komfort życia i podróżowania na Podlasiu znacząco się poprawi: pociągi pasażerskie przyspieszą do 160 km/h, a towarowe do 120 km/h. Oznacza to większą liczbę połączeń w regionie i skrócenie czasu podróży. Trasę z Białegostoku do Warszawy będzie można pokonać w mniej niż dwie godziny.

Projekt Rail Baltica obejmie zaprojektowanie i wybudowanie systemu sterowania ruchem ERTMS/ETCS, który podniesie poziom bezpieczeństwa, zmniejszy ryzyko wypadków i pozwoli na bardziej elastyczne zarządzanie ruchem.

Przy rozbudowie infrastruktury transportowej Trójmorza należy także rozwijać wodny transport śródlądowy, który uchodzi za tani i ekologiczny. Tymczasem według opublikowanego w lipcu raportu GUS, udział transportu śródlądowego w przewozach ładunków ogółem w latach 2000–2018 zmniejszył się w Polsce z 0,8 proc. do 0,2 proc. Tylko w 2019 r. spadek przewozów ładunków w wodnym transporcie śródlądowym zmniejszył się w ujęciu r./r. o 11,6 proc. i okazał się prawie trzykrotnie większy niż spadek przewozów w całym transporcie krajowym.

Obecnie niezbędne jest udrożnienie Odry, by korzystać z transportu do portów na Bałtyku i portu w Szczecinie. Kolejnym krokiem ma być utworzenie połączenia kanałami do Dunaju. Jednym ze strategicznych projektów ma być także budowa Kanału Śląskiego. Inwestycja ma być powiązana z programem rozwoju Odrzańskiej Drogi Wodnej i połączenia Odra–Dunaj–Łaba. Kanał przyczyniłby się lepszego wykorzystania wodnego transportu śródlądowego, zwłaszcza że udział dróg wodnych zapewniających odpowiednie parametry dla żeglugi transportowej nie zmienił się w ciągu ostatnich dziesięciu lat, a wymagania stawiane drogom o znaczeniu międzynarodowym spełnia w Polsce niecałe 6 proc. rzek.

Według raportu SpotData, w krajach Trójmorza wzrośnie zapotrzebowanie na finansowanie inwestycji infrastrukturalnych z udziałem kapitału prywatnego. Wynikać to będzie z ograniczenia w nadchodzącej perspektywie przeznaczanych na infrastrukturę funduszy unijnych. – Trójmorze potrzebuje nowych źródeł finansowania inwestycji infrastrukturalnych i w długim okresie powinno dążyć do struktury widocznej w krajach zachodnich – z ok. 30–40 proc. udziału sektora finansów publicznych i 60–70-procentowym udziałem finansowania rynkowego – przekonują autorzy raportu.

Szukanie inwestorów

– Potrzebne są ogromne pieniądze, których państwa same nie wygenerują, bo budżety poszczególnych krajów nie są wystarczające. Muszą w tym celu przyciągać inwestorów prywatnych, takich jak fundusze inwestycyjne, w tym Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza – podkreśla Mateusz Walewski, główny ekonomista BGK.

Według SpotData, przykładem udanego połączenia funduszy publicznych i prywatnych ma być Europejski Fundusz inwestycji Strategicznych EFSI. W końcu 2018 r. wartość zaakceptowanych projektów wynosiła 359 mld euro, a podpisanych kontraktów – 48 mld euro. Kolejnym przykładem jest fundusz CEF (Łącząc Europę – Connecting Europe Facility): instrument finansowy, który zastąpił dotychczasowy program TEN-T. Wspiera rozwój trzech obszarów – sieci transportowej, energetycznej oraz telekomunikacyjnej.

Budżet CEF na lata 2014–2020 wynosi ponad 30 mld euro, z tego 24 mld euro przeznaczono na sektor transportu. Łącznie w całej Unii Europejskiej, po konkursach przeprowadzonych w latach 2014–2017, realizowanych będzie ponad 600 projektów dotyczących rozwoju infrastruktury transportowej z finansowaniem z CEF, których łączny koszt szacuje się na ponad 41 mld euro.

Rozbudowa infrastruktury i ułatwienie komunikacji pozwoli na rozwinięcie współpracy pomiędzy krajami Trójmorza, przyczyni się do zwiększenia wymiany gospodarczej, a w konsekwencji przyspieszenia tempa rozwoju. Dzięki niemu w najbliższej dekadzie PKB w krajach Trójmorza może wzrosnąć aż o 35 proc. – prognozuje SpotData. Swój znaczący udział w rozwoju infrastrukturalnym i gospodarczym krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski, będzie miał też Fundusz Trójmorza. Przypomnijmy, że jego współzałożycielem i inicjatorem jest polski bank rozwoju – Bank Gospodarstwa Krajowego, który od prawie 100 lat wspiera gospodarczy i społeczny rozwój Polski.