Służba cywilna: brakuje urzędników o wysokich standardach

System łupów partii zwycięskiej w USA skończył się około 1880 r. Polska natomiast wprowadziła go w 2015 r. To ile lat jesteśmy w tyle za demokracją amerykańską? – zastanawia się Aleksander Tobolewski.

Aktualizacja: 10.04.2016 19:05 Publikacja: 10.04.2016 18:56

Służba cywilna: brakuje urzędników o wysokich standardach

Foto: 123RF

Mam mieszane uczucia, jeśli chodzi o funkcje i jakość służby cywilnej w Polsce. Wielokrotnie podkreślałem, że oprócz przeważającej ilości jej pracowników, którzy z pełnym oddaniem i dobrze wypełniają swoje zadania, jest dużo osób, które nie mają do tego przygotowania (albo i motywacji). O dziwo, na niższych szczeblach jest znacznie lepiej niż na wyższych stanowiskach służby w urzędach centralnych. A może po prostu ich błędy są bardziej widoczne i mają dużo większy wpływ na życie Polaków? Powinni więc być to pracownicy z najwyższej półki – ale nie są. Roszady w pionie i w poziomie. A przecież członkowie korpusu służby cywilnej mieli być „grupą urzędniczą, która zapewnia ciągłość funkcjonowania administracji rządowej, niezależnie od zmian kolejnych ekip rządzących". Tylko kto da się na to nabrać?

Patrzę od dawna na działalność służby cywilnej i dochodzę do wniosku, że w Polsce po prostu nie ma wyboru i skład musi być taki, jaki jest – zgodnie z przysłowiem „tak krawiec kraje, jak materii staje". To jest właściwie jedyne wytłumaczenie dla rządów byłych i obecnego. Do grzechów zaniedbania, które obciążają właściwie wszystkie poprzednie rządy, dochodzą dzisiaj – już nie bezprecedensowe, ale normalne posunięcia obecnej ekipy rządzącej. Dlaczego nie ma i nie będzie za obecnego rządu pracowników o najwyższych standardach? Odpowiedź jest prosta, acz smutna.

Opinia eksperta i sumienie urzędnika

Służbę cywilną definiuje art. 153 ust. 1 konstytucji: „W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej", który od lat liczy około 120 tys. osób. Pracownicy mają służyć obywatelom i efektywnie wykonywać zadania państwa, opierając się na przepisach konstytucji, zasadach państwa prawa, neutralności politycznej i bezstronności. Jak pisałem już wcześniej, dla obserwatora z zewnątrz Polski jest jasne, że obecna ekipa rządząca, mająca większość w parlamencie, nie przestrzega przepisów konstytucji, a ekspertów mówiących, że wszystko jest cacy, znajdzie zawsze. Ba, co tam interpretacja zapisów konstytucji, znajdę ekspertów, którzy z poważną miną będą udowadniać, że ziemia jest płaska.

I to już pierwszy problem, z którym się spotkają pracownicy służby cywilnej. Czy mają wypełniać polecenia niezgodne z konstytucją, ale narzucone wolą parlamentu – dzisiaj nie kontrolowanego przez TK, który na razie jest sparaliżowany? A nawet gdy zacznie normalnie działać, to ilość niekonstytucyjnych ustaw tak narośnie, że opóźnienia w wydawaniu wyroków będą ogromne! Czy urzędnicy mają stosować bezpośrednio przepisy konstytucji? Dodajmy do tego domniemanie, że przepisy ustaw do chwili ich uchylenia są konstytucyjne, i już mamy problem często nie do pogodzenia z etyką i sumieniem pracowników.

Już po faktycznym ubezwłasnowolnieniu Trybunału rząd zdecydował się na wprowadzenie zmian w ustawie o służbie cywilnej z 2008 r. i 30 grudnia 2015 r. dokonano poważnych jakościowo uwstecznień. Przede wszystkim orzeczenia Trybunału zostały zapomniane. Ten bowiem wielokrotnie stwierdzał, że konstytucja nakazuje wyeliminowanie działań pracowników służby o charakterze politycznym. Neutralność polityczna oznacza zatem, według Trybunału, zakaz przynależności do partii politycznych. Jest to warunek sine qua non równego traktowania obywateli z jednej strony, a lojalności wobec władzy politycznie wybranej – z drugiej. Tu nie mogę się powstrzymać przed przypomnieniem jednemu z ministrów, który stwierdził, że Polska ma doświadczenie w demokracji od XIII wieku (mnie się wydawało, że w Polsce wtedy była monarchia, ale co znaczy 800 lat wobec wieczności!), że system łupów partii zwycięskiej w USA zaczął się w latach 30. XIX w., a skończył około 1880 r. Polska natomiast go wprowadza w 2015 r. To ile lat jesteśmy w tyle za demokracją istniejącą w USA?

Ta otwartość wzrusza

Co mnie zaciekawiło, to fakt, że przeprowadzanie konkursów na wyższe stanowiska w administracji zostało zniesione. Byłem i jestem przeciwnikiem konkursów, które, moim zdaniem, były iluzją i nie zapewniały wyboru najlepszych kandydatów. Ale co wprowadzono w zamian? Powoływanie przez „uprawnione organy". Trzeba przyklasnąć szczerości i otwartości parlamentu, by jasno ustanowić – już w ustawie, że kto w rządzie ma pełną władzę, ten swoimi ludźmi będzie obsadzać stanowiska. Apolityczność diabli wzięli. Żeby się nikt nie pomylił, szef służby cywilnej nie musi mieć doświadczenia w administracji rządowej. Otóż dla mnie wynika, że w służbie cywilnej nie było zaufanego człowieka obecnego rządu, który nadawałby się na stanowisko szefa, to po pierwsze. Po drugie, szef musi pochodzić z partii przy władzy! Uprzednio nie mógł być w żadnej partii pięć lat, obecnie może wystąpić z niej w przeddzień powołania. To nie wszystko. Partia nie ma ludzi na tyle zaufanych, żeby taką funkcję powierzyć komuś na kilka lat – wprowadzono więc przepis, że można go powołać i odwołać w każdym czasie. No niech się tylko szef sprzeciwi woli „pierwszego sekretarza", to następnego dnia może się czuć odwołany.

Jak ja to widzę z Kanady? Optymistycznie. Uważam, że służba cywilna nie da się tak absolutnie kontrolować przez rządzącą partię, bo zwycięży rozsądek. Wśród dotychczasowych pracowników wielu jest wykształconych i inteligentnych. Będą ignorować przywódczą rolę partii rządzącej i sprzeciwiać się kierunkom reform niezgodnych z zasadami prawnej przyzwoitości, by uniemożliwić rządzącym ustanowienie z Polski królestwa lennego jednego przywódcy.

Autor jest adwokatem, od 35 lat prowadzi kancelarię prawną w Montrealu

Skontaktuj się z autorem: at@gagnetob.com

Mam mieszane uczucia, jeśli chodzi o funkcje i jakość służby cywilnej w Polsce. Wielokrotnie podkreślałem, że oprócz przeważającej ilości jej pracowników, którzy z pełnym oddaniem i dobrze wypełniają swoje zadania, jest dużo osób, które nie mają do tego przygotowania (albo i motywacji). O dziwo, na niższych szczeblach jest znacznie lepiej niż na wyższych stanowiskach służby w urzędach centralnych. A może po prostu ich błędy są bardziej widoczne i mają dużo większy wpływ na życie Polaków? Powinni więc być to pracownicy z najwyższej półki – ale nie są. Roszady w pionie i w poziomie. A przecież członkowie korpusu służby cywilnej mieli być „grupą urzędniczą, która zapewnia ciągłość funkcjonowania administracji rządowej, niezależnie od zmian kolejnych ekip rządzących". Tylko kto da się na to nabrać?

Pozostało 84% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Opinie Prawne
Prof. Pecyna o komisji ds. Pegasusa: jedni mogą korzystać z telefonu inni nie
Opinie Prawne
Joanna Kalinowska o składce zdrowotnej: tak się kończy zabawa populistów w podatki
Opinie Prawne
Robert Gwiazdowski: Przywracanie, ale czego – praworządności czy władzy PO?
Opinie Prawne
Ewa Szadkowska: Bieg z przeszkodami fundacji rodzinnych
Opinie Prawne
Isański: O co sąd administracyjny pytał Trybunał Konstytucyjny?