Skutki porzucenia samochodu określa ustawa – Prawo o ruchu drogowym (dalej p.r.d.). W art. 50a p.r.d. przewidziano, że pojazd pozostawiony bez tablic rejestracyjnych lub pojazd, którego stan wskazuje na to, że nie jest używany, może zostać usunięty z drogi przez straż gminną lub Policję na koszt właściciela lub posiadacza. Pojazd:

- usunięty w tym trybie oraz

- nieodebrany na wezwanie gminy przez uprawnioną osobę w terminie 6 miesięcy od dnia usunięcia,

- uznaje się za porzucony z zamiarem wyzbycia się. Przechodzi on z mocy ustawy na własność gminy.

Regulacja o przejściu pojazdu na własność gminy nie ma zastosowania, gdy nieodebranie pojazdu nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zobowiązanej. Przepis ten stosuje się natomiast odpowiednio w sytuacji, gdy w terminie 6 miesięcy od dnia usunięcia pojazdu nie ustalono osoby uprawnionej do jego odbioru.

W postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 maja 2008 r. (sygn. I OW 10/08, LEX nr 478993) podkreślono, że nieużywanie pojazdu, o którym mowa w tym przepisie, musi być stanem trwającym dłuższy czas. Dla trafności ustalenia, że pojazd nie był używany, znaczenie ma np. jego zaawansowany wiek w powiązaniu z brakiem badań technicznych, tym, że pojazd był otwarty i dostępny dla osób trzecich oraz zniszczeniem jego wnętrza (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 27 października 2016 r., sygn. XXVII Ca 1457/16, LEX nr 2196361).

Na drogach publicznych i w strefie zamieszkania

Usuwanie pojazdów może mieć miejsce tylko na obszarach, na których obowiązują przepisy p.r.d. Ustawa ta określa zasady ruchu na drogach publicznych, w strefach zamieszkania oraz w strefach ruchu (art. 1 ust. 1 pkt 1 p.r.d.). Do ruchu odbywającego się poza tymi miejscami przepisy p.r.d. stosuje się tylko w zakresie:

- koniecznym dla uniknięcia zagrożenia bezpieczeństwa osób lub

- wynikającym ze znaków i sygnałów drogowych (art.  1 ust. 2 p.r.d.).

Zgodnie z ustawą o drogach publicznych (dalej u.d.p.) drogą publiczną jest droga zaliczona do jednej z następujących kategorii dróg: krajowych, wojewódzkich, powiatowych bądź gminnych (por. art. 2 pkt 1a p.r.d. oraz art. 1 i art. 2 ust. 1 u.d.p.). Natomiast drogi, drogi rowerowe, parkingi oraz place przeznaczone do ruchu pojazdów, ale niezaliczone do żadnej z kategorii dróg publicznych i niezlokalizowane w pasie drogowym tych dróg są drogami wewnętrznymi (art. 8 ust. 1 u.d.p.).

W razie pozostawienia pojazdu na drodze wewnętrznej, dla możliwości usunięcia pojazdu zasadnicze znaczenie ma fakt, czy na obszarze obejmującym tę drogę wewnętrzną ustanowiono strefę zamieszkania bądź strefę ruchu. W sytuacji, gdy pojazd znajduje się na drodze wewnętrznej nie objętej ani strefą zamieszkania ani strefą ruchu czy np. na prywatnej posesji nie można usunąć go na podstawie art. 50a p.r.d.

Przykład:

Załóżmy, że wrak pojazdu pozostawiono na drodze wewnętrznej, która jest objęta strefą zamieszkania. W takim przypadku można usunąć go na podstawie art. 50a p.r.d. Strefa zamieszkania to obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi (czyli właśnie drogi wewnętrzne), na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy są oznaczone odpowiednimi znakami drogowymi (art. 2 pkt 16 p.r.d.). Wjazd i wyjazd ze strefy zamieszkania oznacza się znakami: D-40 „strefa zamieszkania" oraz D-41 „koniec strefy zamieszkania". Usunięcie wraku pojazdu byłoby możliwe także w przypadku, gdyby droga wewnętrzna, na której znajduje się ten wrak, była objęta strefą ruchu. Strefa ruchu to obszar obejmujący co najmniej jedną drogę wewnętrzną, na który wjazdy i wyjazdy są oznaczone odpowiednimi znakami drogowymi (art. 2 pkt 16a p.r.d.). Wjazd i wyjazd z drogi wewnętrznej położonej w strefie ruchu oznacza się znakami: D-52 „strefa ruchu" oraz D-53 „koniec strefy ruchu".

Tryb postępowania

Szczegółowe wymagania związane z usunięciem pojazdu oraz przejęciem go na własność gminy określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie usuwania pojazdów pozostawionych bez tablic rejestracyjnych lub których stan wskazuje na to, że nie są używane (dalej rozporządzenie). W rozporządzeniu wymieniono podmioty, które współdziałają w zakresie usuwania pojazdów. Są to:

- straż gminna (miejska),

- Policja,

- organy gminy,

- zarządca drogi,

- powiatowe jednostki organizacyjne realizujące zadania polegające na usuwaniu pojazdów lub prowadzeniu parkingu strzeżonego dla pojazdów usuniętych bądź podmioty, którym starosta powierzył wykonywanie tych zadań zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych (por. art. 130a ust. 5f p.r.d.) oraz

- inne jednostki usuwające pojazdy – jeżeli z przyczyn technicznych lub organizacyjnych nie jest możliwe usunięcie pojazdu przez powiatową jednostkę organizacyjną.

Skutki przejęcia

Jeżeli właściciel nie odebrał pojazdu, w związku z czym własność pojazdu przeszła na gminę, nadal można dochodzić od właściciela (o ile jest znany) kosztów usunięcia (holowania) i parkowania pojazdu – za okres od usunięcia pojazdu do przejścia jego własności na gminę. Jak podkreślono np. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 13 kwietnia 2017 r. (sygn. II SA/Sz 1354/16, LEX nr 2299042), rozliczenia między gminą, właścicielem pojazdu (jeżeli został ustalony) i prowadzącym parking, na którym przechowywano pojazd, są sprawami regulowanymi w prawie cywilnym. W zakresie roszczeń wynikających z tytułu usuwania i przechowywania pojazdów, o których mowa w art. 50a p.r.d., właściwy jest sąd powszechny (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 grudnia 2012 r., sygn. I OSK 2855/12, LEX nr 1239452).

Gmina rozporządza przejętym pojazdem jako jego właściciel. W myśl art. 18 ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (dalej u.r.p.), pojazd stanowiący odpad (por. art. 3 pkt 6 u.r.p.) przekazuje się wyłącznie do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów.

Podstawa usunięcia pojazdu

Przepis art. 50a prawa o ruchu drogowym należy odróżnić od art. 130a p.r.d., który również przewiduje usunięcie pojazdu, ale w razie zagrożenia dla bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Zgodnie z art. 130a p.r.d. pojazd usuwa się z drogi na koszt właściciela m.in. w razie pozostawienia go w miejscu, gdzie jest to zabronione i gdzie utrudnia ruch lub w inny sposób zagraża bezpieczeństwu. Taki pojazd umieszcza się na wyznaczonym przez starostę parkingu strzeżonym do czasu uiszczenia opłaty za jego usunięcie i parkowanie. Jeżeli prawidłowo powiadomiony właściciel lub osoba uprawniona nie odebrała pojazdu w terminie 3 miesięcy od dnia jego usunięcia, starosta występuje do sądu z wnioskiem o orzeczenie przepadku tego pojazdu na rzecz powiatu. Nie dotyczy to sytuacji, gdy okoliczności wskazują, że nieodebranie pojazdu nastąpiło z przyczyn niezależnych od właściciela lub osoby uprawnionej. Regulację tę stosuje się odpowiednio, gdy w terminie 4 miesięcy od dnia usunięcia pojazdu nie został ustalony jego właściciel lub osoba uprawniona do jego odbioru, mimo że w jej poszukiwaniu dołożono należytej staranności. W sprawach o przepadek pojazdu sąd stwierdza, czy zostały spełnione wszystkie przesłanki niezbędne do orzeczenia przepadku, a w szczególności, czy usunięcie pojazdu było zasadne i czy w poszukiwaniu osoby uprawnionej do jego odbioru, dołożono należytej staranności oraz czy orzeczenie przepadku nie będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Art. 130a p.r.d. przewiduje zatem pozbawienie prawa własności przez sąd (przepadek pojazdu), a nie jego porzucenie z zamiarem wyzbycia się, o którym mowa w art. 50a p.r.d.

Procedura przejęcia pojazdu

W przepisach przewidziano następujący tryb postępowania:

Krok 1. W ramach wykonywanych zadań, organ gminy lub zarządca drogi zgłasza potrzebę usunięcia pojazdu straży gminnej lub Policji. Jeżeli potrzeba usunięcia została zgłoszona ustnie, w tym za pośrednictwem środków łączności, to wymagane jest niezwłoczne potwierdzenie jej w formie pisemnej.

Krok 2. Funkcjonariusz lub pracownik Policji lub straży gminnej wydaje niezwłocznie dyspozycję usunięcia pojazdu, w formie pisemnej, po upewnieniu się, że istnieją przesłanki do jego usunięcia. Wzór dyspozycji określono w załączniku do rozporządzenia. Wskazuje się w niej m.in. przyczynę usunięcia, widoczne uszkodzenia pojazdu i jego dodatkowe wyposażenie. Należy także podać kto dokona odholowania pojazdu (z reguły będzie to powiatowa jednostka organizacyjna realizująca zadania polegające na usuwaniu pojazdów bądź podmiot, któremu starosta powierzył wykonywanie tych zadań zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych – art. 130a ust. 5f p.r.d.) oraz miejsce przechowywania pojazdu. Dyspozycję można wydać ustnie, w tym za pośrednictwem środków łączności, ale w takim przypadku wymaga ona niezwłocznego potwierdzenia w formie pisemnej. Dyspozycję sporządza się w 3 egzemplarzach. Usunięty pojazd powinien zostać niezwłocznie umieszczony w miejscu zapewniającym jego właściwy dozór.

Krok 3. Podmiot, który wydał dyspozycję usunięcia pojazdu, zawiadamia o tym niezwłocznie:

- właściwego dla miejsca zdarzenia komendanta powiatowego (miejskiego, rejonowego) Policji, ze wskazaniem miejsca, w którym umieszczono usunięty pojazd oraz

- właściwy miejscowo organ gminy, przesyłając im kopię wydanej dyspozycji.

Krok 4. Organ gminy, po otrzymaniu kopii dyspozycji:

- niezwłocznie podejmuje czynności mające na celu ustalenie właściciela pojazdu, a

- po ustaleniu właściciela pojazdu - pisemnie powiadamia go o usunięciu pojazdu, o skutkach nieodebrania pojazdu w ciągu 6 miesięcy od dnia usunięcia oraz o konieczności uiszczenia należności za usunięcie pojazdu.

Do tego powiadomienia stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.) o doręczeniach.

Przykład:

Załóżmy, że właścicielem odholowanego samochodu jest osoba fizyczna, w związku z czym powiadomienie o usunięciu pojazdu przesłano na jej adres zamieszkania (art. 42 § 1 k.p.a.). Z uwagi na nieobecność adresata, pismo doręczono, za pokwitowaniem, dozorcy, który podjął się oddania pisma adresatowi. Takie rozwiązanie jest dopuszczalne zgodnie z art. 43 k.p.a. O doręczeniu pisma dozorcy trzeba jednak zawiadomić adresata, umieszczając zawiadomienie w skrzynce pocztowej lub, gdy to nie jest możliwe, w drzwiach mieszkania. Jak zwrócono uwagę np. w postanowieniu WSA w Warszawie z 14 października 2013 r. (sygn. VII SA/Wa 1840/13, LEX nr 1857655), na dyspozycję i na czynność usunięcia (odholowania) pojazdu nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

Krok 5. W razie nieodebrania pojazdu w terminie 6 miesięcy od dnia jego usunięcia, podmiot, któremu powierzono ten pojazd do przechowania, powiadamia o tym właściwy miejscowo organ gminy oraz podmiot (straż gminną lub Policję), który wydał dyspozycję usunięcia. Powinno to nastąpić nie później niż trzeciego dnia od dnia upływu wskazanego wyżej 6-miesięcznego terminu.

Krok 6. W przypadku, gdy właściciel pojazdu został ustalony, wójt (burmistrz, prezydenta miasta) niezwłocznie zawiadamia go o przejęciu pojazdu na własność gminy.

Ważne przepisy

- art. 1 ust. 1 pkt 1 i ust. 2, art. 2 pkt 1-1b oraz pkt 16-16a, art. 50a, art. 130a ustawy z 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1260 ze zm.),

- art. 1-2, art. 8 ust. 1 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1440 ze zm.),

- art. 39-48 ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1257),

- art. 3 pkt 6, art. 18 ustawy z 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 803 ze zm.),

- § 58 ust. 1-2, § 60c rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (DzU z 2002 r. nr 170, poz. 1393 ze zm.),

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 22 czerwca 2011 r. w sprawie usuwania pojazdów pozostawionych bez tablic rejestracyjnych lub których stan wskazuje na to, że nie są używane (DzU z 2011 r. nr 143, poz. 845 ze zm.).