Polskie drogi do Niemiec

Rodzina Polowczyków najbardziej pasuje do standardowego obrazu przesiedleńców ze Śląska, ale i ona znalazła się Niemczech z czystego przypadku. Nie chcą ujawniać swego prawdziwego nazwiska.

W Niemczech mieszka dwa miliony osób o polskich korzeniach. Większość przybyła stosunkowo niedawno, w ostatnich dziesięcioleciach ubiegłego wieku. Wielu imigrantów sprowadziła do Niemiec chęć poprawy warunków życia, wielu nie mogło znaleźć dla siebie miejsca w komunistycznej Polsce, jeszcze inni znaleźli się w Niemczech przypadkowo. Prześledźmy, jak wyglądały ich losy.

[srodtytul]Interesy przede wszystkim[/srodtytul]

83-letni Henryk Kulczyk jest znaną postacią w środowisku berlińskiej Polonii. Nie dlatego, że jest milionerem i ojcem Jana Kulczyka, jednego z najbogatszych Polaków. – Od mojego przyjazdu do Berlina brałem udział w organizowaniu życia polonijnego. Założyłem nawet pierwszy klub polskich przedsiębiorców, który istnieje do dzisiaj – mówi. Dzieli czas pomiędzy Poznaniem i Berlinem, zasiada w radach nadzorczych kilku spółek i często odwiedza syna w Londynie. Do Berlina zawitał w 1956 roku, „po upadku powstania poznańskiego”, jak mówi. Zrozumiał, że w PRL nie ma już czego szukać po nacjonalizacji rodzinnej firmy Kulczyków. – Jestem kupcem z czwartego pokolenia – tłumaczy.

Znał niemiecki jeszcze z czasów okupacji i nie miał w Berlinie żadnych problemów językowych. Miał też krewnych w Berlinie Zachodnim, ale nie korzystał z ich pomocy. Jeden z nich był sędzią, a przed 1945 rokiem – członkiem NSDAP. – Po przyjeździe zamieszkałem w hotelu – wspomina. Zajął się handlem, sprowadzając z Polski grzyby i bydło. Potem zainteresował się kontenerami i został przedstawicielem brytyjskiej firmy sprzedającej kontenery w krajach Europy Wschodniej. To był prawdziwy początek wielkiej fortuny Kulczyków.

Jako członek organizacji polonijnej Zgoda miał doskonałe kontakty z polskimi władzami. Zapewnia, że nie miał nic wspólnego z polskim wywiadem ani służbami bezpieczeństwa. – Zawsze czułem się przede wszystkim Polakiem i dawałem to wszystkim w Niemczech wyraźnie do zrozumienia. Jako znany przedsiębiorca mogłem sobie pozwolić na takie manifestowanie polskości – twierdzi. Nie starał się też nigdy o niemieckie obywatelstwo, którego uzyskanie nie byłoby dla niego problemem. Ceni sobie Krzyż Zasługi Berlina i wspomina jak w dalekiej przeszłości przy jakiejś okazji „przedstawiono mu Adenauera”, pierwszego kanclerza RFN. Henryka Kulczyka trudno nazwać typowym przedstawicielem berlińskiej Polonii. Od początku wiedział dokładnie, czego chce i jak robić interesy na wielką skalę.

[srodtytul]Nieudacznicy z sukcesem[/srodtytul]

Na niepozornej kamienicy przy Ackerstrasse 168 w Berlinie widnieje niewielki napis: „Club der Polnischen Versager” oraz po polsku: „Klub Polskich Nieudaczników”. Tak wygląda sukces. Sukces polskiego klubu w Berlinie, którego adres figuruje we wszystkich przewodnikach po niemieckiej stolicy. To u „nieudaczników” przez blisko osiem ostatnich lat odbyły się setki spotkań, wieczorów muzycznych, pokazy filmów, wystawy malarskie i prezentacje literackie. „Nieudacznicy” wydają książki, dyskutują o literaturze i poezji, o Kantorze,

Masłowskiej, Kuczoku. Do tego Tyskie w butelkach. Smakuje Niemcom stanowiącym większość stałych bywalców.

Nikt w jednym miejscu nie przedstawiał nigdy w Niemczech tak intensywnie młodej polskiej kultury jak Klub Polskich Nieudaczników.

Klub otwarto 1 września 2001 r. dokładnie o godz. 5.45, w rocznicę hitlerowskiej inwazji na Polskę, poprzez przełamanie papierowego szlabanu granicznego. Zorganizowana wtedy impreza odbyła się pod przewrotnym hasłem „Krieg und Zimmer” (Krieg to wojna, a Zimmer to pokój mieszkalny). Ale jeszcze większy ładunek prowokacyjny miała sama nazwa klubu. Stereotyp Polaka nieudacznika był jeszcze wtedy głęboko zakorzeniony w niemieckiej świadomości. Publiczne przyznanie się do nieudacznictwa graniczyło w tym kraju z aktem cywilnej odwagi. Niemal natychmiast okazało się, że był to strzał w dziesiątkę. – Był to czas, kiedy po euforii zjednoczenia i gwałtownych zmianach w Niemczech zaczęła się kształtować warstwa ludzi, którzy poczuli się wyłączeni z głównego nurtu, ogarniała ich melancholia i frustracja – tłumaczy Piotr Olszówka, mieszkający w Berlinie autor i poeta.

Kim są więc polscy nieudacznicy, samozwańczy misjonarze polskiej kultury w Niemczech? Przybyli do Niemiec niemal w tym samym czasie, pod koniec lat 80., gdyż w Polsce nie widzieli szans samorealizacji. Jeden z nich, 41-letni Leszek Oświęcimski, pochodzi z Gdańska, jest z wykształcenia polonistą. W 1988 r. postanowił wyjechać z Polski. – Ze względów politycznych i ekonomicznych – tłumaczy. Żona, Kaszubka z pochodzenia (w Niemczech traktowana jako Niemka), otrzymała wkrótce prawo pobytu, a następnie obywatelstwo. W ten sposób i Leszek Oświęcimski został Niemcem, wyłącznie formalnie z racji posiadanego paszportu. Niemcem paszportowym jest i Adam Gusowski, który wspólnie z Piotrem Mordelem organizuje życie klubowe. – Mój paszport nie jest dowodem identyfikacji narodowej. Żyję w szpagacie pomiędzy Polską a Niemcami i mam ten sam dystans zarówno do polskiej, jak i do niemieckiej rzeczywistości – tłumaczy. Znalazł się w Berlinie, mając 15 lat, gdyż rodzice zdecydowali się w 1988 roku wyjechać ze Szczecina, poszukując lepszego miejsca do życia. Ani jego rodzice, ani on sam nie utrzymują żadnego kontaktu z środowiskami polonijnymi. – Polonia kojarzy mi się z Cepelią, nieszczerą oceną własnego narodu i kolektywną pielęgnacją tęsknoty za ojczyzną widzianą przez różowe okulary – mówi Gusowski.

[srodtytul]Berlin – świetne miejsce do życia[/srodtytul]

Celina Muza ma poważny problem, bo nie wie, gdzie głosować w czasie wyborów do Parlamentu Europejskiego. Prócz Berlina, gdzie mieszka od 15 lat, ma jeszcze dwa miejsca zamieszkania w Polsce. W dodatku w dniu wyborów będzie koncertować w Kaliszu. Jest znaną w Berlinie piosenkarką i szansonistką. Jej koncerty są wydarzeniem dla grupy wiernych wielbicieli, Niemców i Polaków. Celina Muza wie, jak poruszyć czułe nuty w ich duszy. Śpiewa po polsku i niemiecku, wprowadzając często słuchaczy w nastrój za pomocą dowcipnych aluzji do wydarzeń w krajach po obu strony Odry.

Zaczęło się kilka lat temu od Adama Małysza i małyszomanii w Polsce. Niemcom się to spodobało, bo mają kłopoty z łączeniem dumy narodowej z osiągnięciami nie tylko swych sportowców, ale i wybitnych postaci z innych środowisk. Uczestnicy koncertów Celiny Muzy dowiadywali się więc o Polsce wielu ciekawych rzeczy, co sprzyjało jej popularności. Wydała już w Niemczech wiele płyt. Większość piosenek po niemiecku. Autorem wielu z nich jest jej mąż Andreas. Poznali się w Niemczech, gdzie Celina przybywała kilkanaście lat temu z grupą studentów na spotkaniach teatralnych. – Mieliśmy do wyboru mieszkanie w Szczecinie, w moim rodzinnym Pucku i Berlinie – wspomina Celina. W szczecińskiej firmie introligatorskiej pracował przez lata Andreas. Wybór padł na Berlin, miasto, z którego krok do Polski.

Celina Muza nie zerwała nigdy więzi z Polską. Ubolewa z powodu zamknięcia Teatru Małego w Warszawie, gdzie przed laty grała w „Lilli Wenedzie” u Adama Hanuszkiewicza. Nieco wcześniej próbowała kariery piosenkarki w Polsce z repertuarem Marleny Dietrich. – Język niemiecki w piosence w Polsce nie funkcjonuje – opowiada. Za to jej akcent i piosenkarskie umiejętności spodobały się w Theater des Westens w Berlinie. Są to niestandardowe losy emigrantki z przypadku i wyboru równocześnie. Celina jest zadowolona ze swego życia i dotychczasowej kariery. Ceni sobie współpracę z doskonałymi i znanymi w Niemczech muzykami. I fakt, że z Berlina można w każdej chwili wyskoczyć do Polski, aby obejrzeć nowy film, zajrzeć do teatru czy nawet napić się wiejskiego mleka gdzieś pod Gorzowem. Pobyt w Niemczech traktuje jak wielką życiową przygodę.

[srodtytul]Asymilacja z przypadku?[/srodtytul]