Rektor KUL: Żeby lekarz nie był robotem

Za sprawą kontrowersyjnej wypowiedzi ks. prof. Andrzeja Szostka na temat klauzuli sumienia KUL znalazł się na językach.

ks. prof. Antoni Dębiński, rektor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego: Wypowiedź ks. prof. Szostka wywołała, co przyznaję z przykrością, wiele zamieszania, w czym swój duży udział miały media. Dokonało się to zapewne wbrew intencjom księdza profesora. Jak powszechnie wiadomo, ks. Szostek, uczeń ks. Karola Wojtyły, naszego wieloletniego profesora, a dziś świętego, jest obrońcą życia od poczęcia po naturalną śmierć. Jest zdecydowanym przeciwnikiem aborcji. I w tej kwestii jego stanowisko jest jasne. Jest także stanowczym obrońcą sumień lekarzy, którzy ze względów ludzkich i religijnych bronią ludzkiego życia.

I tu właśnie kontrowersja, bo ks. Szostek mówi, że lekarz ma obowiązek respektować polskie prawo nakazujące medykowi, który odmawia aborcji, poinformowanie pacjenta, gdzie można tego dokonać.

Wypowiedź księdza profesora zwróciła uwagę na niezborność przepisów polskiego prawa, które z jednej strony gwarantuje lekarzom prawo do odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem, a z drugiej nakazuje im wskazanie innego lekarza, który aborcji dokona. Jako etyk ks. Szostek włączył się do bardzo ważnej dyskusji, która może doprowadzić do potrzebnych zmian legislacyjnych. Potrzeba tych zmian jest oczywista. Zwracają na nią uwagę także polscy biskupi w komunikacie z ostatniego zebrania konferencji episkopatu. Ale dyskusja na temat regulacji prawnych dotyczących klauzuli sumienia nie może być prowadzona w atmosferze wrzawy, krzywdzących uogólnień, a nawet inwektyw. Wymaga spokojnego rzeczowego dyskursu i ważenia merytorycznych argumentów.

Po wypowiedzi ks. Szostka pojawiły się głosy wśród ludzi Kościoła, że słowami byłego rektora KUL powinna zająć się jakaś komisja. Swoje stanowisko w tej sprawie przedstawił także w wywiadzie dla tygodnika „Do Rzeczy" kard. Gerhard Müller, prefekt Kongregacji Doktryny Wiary, który stwierdził, że myślenie ks. Szostka należy zdecydowanie odrzucić. Mówił m.in., że lekarz „nie może być zobowiązywany do wskazywania możliwego sprawcy działania, które jest moralnie niecne".

I ks. prof. Szostek przyznał, że opinia kard. Müllera jest dla niego, jako katolika, ważna i wiążąca. To postawa zasługująca na uznanie. Umiejętność skorygowania swojego stanowiska w kontekście nowych argumentów nie jest dziś zjawiskiem powszechnym. Ksiądz profesor wydał w tej sprawie specjalne oświadczenie. Przeprosił wszystkich, których jego teza oburzyła i zgorszyła. Wprawdzie argumenty za jej słusznością uważa nadal za godne dyskusji, ale podkreśla, że opinia prefekta Kongregacji Doktryny Wiary jest dla niego w tej konkretnej sprawie głosem decydującym.

Zapytam księdza jako prawnika. Co zrobić z klauzulą sumienia?

Jest ona potrzebna, powinna obowiązywać także dlatego, że jej korelatem jest obywatelskie nieposłuszeństwo. A wracając do klauzuli sumienia dla lekarzy, na pewno trzeba podjąć dyskusję na temat zmiany przepisów. Należy zlikwidować sprzeczność, w wyniku której lekarz z jednej strony może odmówić pewnych świadczeń, a z drugiej strony jest zobowiązany do wskazania innego lekarza, który je wykona.

Zespół Ekspertów Episkopatu ds. Bioetycznych mówi, by rozszerzyć klauzulę także na farmaceutów.

Klauzula sumienia jest bardzo ważną instytucją prawa, właśnie dlatego, że ma zapobiegać łamaniu ludzkich sumień. Bez niej ludzie będą przemieniać się w roboty. Zagadnienie rozszerzenia tej instytucji na farmaceutów zasługuje na poważną i merytoryczną dyskusję, także po to, by przyjmowane w przyszłości rozwiązania legislacyjne były dobre.

Dwóch profesorów KUL wymieniano ostatnio w gronie potencjalnych sekretarzy generalnych episkopatu. I jeden nim został. Jak ksiądz przyjął wybór bp. Artura Mizińskiego?

Cieszę się z tego, że biskupi Wiesław Śmigiel i Artur Miziński – dwaj nasi profesorowie – byli w gronie tzw. faworytów. Obydwaj posiadają wysokie kwalifikacje i są osobami predysponowanymi do pełnienia odpowiedzialnych funkcji. Ostatecznie wybrany został bp Artur Miziński. To dla naszego środowiska powód do ogromnej satysfakcji i zadowolenia. Uważam, że jest bardzo dobrze przygotowany do pełnienia tej funkcji. Ukończył studia na rzymskich uczelniach, jest doskonałym prawnikiem, zna języki.

KUL jednak traci. Z racji obowiązków w episkopacie bp Miziński zapewne zrezygnuje z pracy dydaktycznej.

W historii naszego uniwersytetu jest wiele osób, które w ten sposób „traciliśmy". Przywołam chociażby panią Hannę Suchocką, która jako adiunkt wydziału prawa została powołana na stanowisko premiera. Przypomnę też profesorów Wiesława Chrzanowskiego, Alicję Grześkowiak, Adama Strzembosza czy Zytę Gilowską. KUL ukończyło też wielu spośród naszych biskupów, niektórzy z nich otrzymali sakrę biskupią, będąc pracownikami uniwersytetu.

Owszem, ci pracownicy odchodzą – choć nie zawsze - ale są dalej ideowo związani z naszą uczelnią. Poza tym zostają u nas przecież ich uczniowie, którzy kontynuują dzieło. Fakt, że z naszego środowiska wychodzi tak wielu ludzi, którzy odgrywają znaczącą rolę w życiu społecznym, gospodarczym, kulturalnym kraju i w życiu Kościoła, jest dla nas powodem do dumy.

Nazwiska, które ksiądz wymienił to dziś autorytety. A nie wydaje się księdzu, że zaczyna ich brakować? Nawet w samej nauce, która w pewnym sensie stała się odtwórcza. Niewiele się dziś odkrywa, a coraz częściej jedynie przetwarza.

Rzeczywiście, są to autorytety, ale nie podzielam pana opinii, że zaczyna ich brakować. Autorytetów nie brakuje, ale ich głosy niekiedy giną we wrzawie medialnej, w nieuporządkowanej i chaotycznej dyskusji oraz pogoni za sensacją. Wypowiedź mądrego człowieka wymaga często zastanowienia, czasem bywa trudna i dlatego nie zawsze przebija się do opinii publicznej.

Co do odtwórczości, to istotnie można zaobserwować zjawisko powielania. W sytuacji zestawiania wszystkiego ze wszystkim, sporządzania rankingów, ewaluacji, przeliczania na punkty, pojawia się ona w wielu obszarach nauki. Wydaje się, że jest to tendencja ogólna, można by rzec światowa. Jednak wśród profesorów wciąż są mistrzowie, autorytety dla studentów, chociaż nie zawsze ich głos dociera do szerokiego grona odbiorców.

Można z tą praca odtwórczą jakoś walczyć?

Na pewno trzeba walczyć z nadużyciami. Nie ma tu żadnej dyskusji. Wydaje mi się, że należy twórczo poszukiwać nowych obszarów badań, nowych aspektów zjawisk – być może wcześniej niezbadanych. Życie społeczne dostarcza nieustannie materiału do badań.

Wróćmy do tych autorytetów. Zdaje się, że pominął ksiądz co najmniej jedno ważne dla KUL nazwisko...

Myśli pan o Karolu Wojtyle. Nie, nie zapominam o nim nigdy. Przecież przez 24 lata dojeżdżał do nas z Krakowa jako ksiądz, biskup i kardynał, na KUL prowadził wykłady i seminaria; brał udział w życiu uniwersyteckim. Pamiętam też o kardynale Wyszyńskim, który był naszym absolwentem. Dbał o Uniwersytet bardzo i nigdy o nim nie zapominał. Wiele znakomitych, znanych i nieznanych osób odcisnęło tu swoje piętno przez 95 lat istnienia KUL.

Kard. Wyszyński bardzo mocno wspierał chociażby zbiórki publiczne na KUL. Jak to wygląda teraz? Pieniądze ze zbiórek są znaczącym zastrzykiem finansowym?

Muszę przypomnieć, że to ks. Idzi Radziszewski, zakładając KUL w 1918 roku, chciał oprzeć fundamenty jego istnienia na wsparciu społeczeństwa katolickiego. I tak było. Po wojnie zabrakło przedsiębiorców, którzy wcześniej współfinansowali uczelnię. Kard. Wyszyński, który był świadom wyjątkowości KUL, kładł duży nacisk na ten typ wsparcia.

Po przemianach roku 1989 sytuacja się zmieniła. Od 2005 roku – tak, jak inne uczelnie – jesteśmy finansowani z budżetu państwa. Jednak przyznawana dotacja nie pokrywa wszystkich kosztów, więc wciąż liczymy na wsparcie społeczne. Finansujemy z niego częściowo m.in. Instytut Jana Pawła II, wydawanie „Encyklopedii katolickiej", której 20. tom ukaże się niebawem. Dzięki funduszom ze zbiórek publicznych mogą działać ośrodki badań nad literaturą religijną, geografią historyczną Kościoła w Polsce, twórczością Cypriana Norwida czy dziedzictwem kulturowym Polonii. Udział tych środków w naszym budżecie jest znacząco niższy niż przed laty, ale jest dla nas szalenie ważny moralnie. Jesteśmy wdzięczni katolikom w Polsce i za granicą za każdą złotówkę, bo wiemy, że dzielą się z nami tym, co posiadają. Jeszcze kilka lat temu w ramach składek rocznie wpływało na KUL nawet 12 mln zł, teraz otrzymujemy ok. 3 mln.

Ale to dlatego, że kiedyś głównym beneficjentem był KUL, a dziś dzieli się to też na inne katolickie uczelnie?

Tak. Bo dziś w każdej diecezji są ośrodki teologiczne, które potrzebują takiego wsparcia. Trzeba pamiętać także o tym, że część społeczeństwa ubożeje, więc to również może wpływać na jego ofiarność. W czasie homilii w dniu Święta Patronalnego KUL abp Wiktor Skworc powiedział, że KUL jest uniwersytetem Kościoła katolickiego w Polsce. Wierzę więc, że dobro Uniwersytetu będzie zawsze troską tak Konferencji Episkopatu Polski, jak i wiernych.

Jak sobie KUL radzi w obecnym systemie finansowania szkolnictwa?

Obejmując funkcję rektora dwa lata temu, od razu zderzyłem się z kłopotami wynikającymi z trzech przyczyn. Uszereguję je. KUL prowadzi kilka inwestycji budowlanych. W Lublinie powstaje Centrum Transferu Wiedzy (CTW) i Interdyscyplinarne Centrum Badań Naukowych (ICBN). W Stalowej Woli budujemy ośrodek badawczy inżynierii środowiska i materiałowej. To są trzy duże inwestycje. A KUL, korzystając ze środków europejskich, musi też uzupełnić je o wkład własny. Musimy z własnych środków obrotowych wygospodarować pieniądze na dokończenie tych projektów budowlanych i naukowych. Robimy to.

Druga sprawa to niż demograficzny, który puka do drzwi szkół wyższych. Dotacja ministerialna jest uzależniona między innymi od liczby studentów, a ta na uczelniach spada, na KUL także. Nie wolno nam o tym zapominać. I wreszcie zmniejszenie wpływów społecznych, o których mówiliśmy. To wszystko sprawia, że borykamy się z problemami. Podejmujemy trudne decyzje, ale kontrolujemy sytuację.